Για την Τέχνη

«Σας ακούω να λέτε: Αυτά δεν είναι γεγονότα είναι ποίηση. Ανοησίες! Η κακή ποίηση είναι οπωσδήποτε ψεύτικη· αλλά τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από την αληθινή ποίηση. Ας μου επιτραπεί να πω στους επιστήμονες ότι οι καλλιτέχνες είναι πιο οξυδερκείς και ακριβείς παρατηρητές από ό,τι εκείνοι, αν εξαιρέσουμε εκείνες τις ειδικές μικρολεπτομέρειες τις οποίες αναζητεί ο επιστήμονας». (Peirce 1958 )

Η ύπαρξη κουλτούρας εντάσσεται, όχι μόνο στην επιστήμη, αλλά και σε όλες τις μορφές της γλώσσας δηλαδή τους μύθους, τη θρησκεία και την τέχνη. Όλες αυτές οι μορφές είναι μορφές Γνώσης. Πολλές φορές, η κριτική της λογικής (που εκφράζεται μέσα από την επιστήμη) γίνεται κριτική της ευρύτερης κουλτούρας. Αλλά η λογική είναι ένας εντελώς ανεπαρκής όρος για να κατανοήσουμε τις μορφές της πολιτισμικής ζωής σε όλο τους τον πλούτο και την ποικιλία.

Η ικανότητα να προσδιορίσουμε το απροσδιόριστο, να περιορίσουμε το απεριόριστο, να αντλήσουμε το πεπερασμένο από το χάος – όλα αυτά δεν είναι προνόμια μόνο της επιστημονικής σύλληψης. Η καλλιτεχνική θεώρηση κατέχει επίσης αυτή την ικανότητα. Αυτή έχει τη δική της μέθοδο ταξινόμησης, που δεν συντελείται μέσω της σκέψης και των θεωρητικών εννοιών, αλλά με την βοήθεια της καθαρής μορφής η οποία έχει οργανικό χαρακτήρα. Σε αντίθεση με μία λογική ταξινόμηση σε κατηγορίες και τύπους, η διαίρεση στην τέχνη είναι πιο κοντά στην βασική αρχή της ίδιας της ζωής. Δηλαδή διατηρεί ακέραιη την φρεσκάδα και την αμεσότητα της ατομικής ζωής. Παράλληλα, και σε αντίθεση με την διαδικασία της εννοιολογικής απλοποίησης, της αφαιρετικής κι επαγωγικής γενίκευσης, που χρησιμοποιούνται στην επιστήμη οι διαδικασίες της συμπύκνωσης, της συγκέντρωσης και της συγκεκριμενοποίησης είναι καθοριστικές στην τέχνη. Η αφαίρεση στην τέχνη λειτουργεί με διάφορες μορφές αλλά έχει έναν και μοναδικό στόχο: «να πετύχει την λογική προβολή του συναισθήματος».

Η τέχνη είναι η αποκάλυψη της πραγματικότητας. Για τον δημιουργό αλλά και για τον παρατηρητή. Και για τους δύο, η ερμηνεία της σημαίνει την αναπαράσταση της "αποκαλυπτικής" πραγματικότητας. Αυτό όμως το πετυχαίνει μέσω της ενόρασης και όχι με την βοήθεια των θεωρητικών εννοιών, μέσω των αισθητών μορφών και όχι μέσω της σκέψης. Ο καλλιτέχνης κάνει ανακαλύψεις όπως ακριβώς και ο επιστήμονας με την διαφορά ότι ενώ ο τελευταίος ανακαλύπτει συμβάντα και νόμους της φύσης, ο καλλιτέχνης ανακαλύπτει τις μορφές.

Σε αντίθεση λοιπόν με την "αφηρημένη" γεωμετρία του επιστημονικού χώρου, ο αισθητικός χώρος είναι συγκεκριμένος. Και αυτό γιατί ο αισθητικός χώρος είναι ο αληθινός χώρος της ζωής. Έτσι λοιπόν, σε αντίθεση με τον θεωρητικό (επιστημονικό) χώρο, που κατασκευάζεται με την βοήθεια της καθαρής σκέψης, ο αισθητικός χώρος διαμορφώνεται στη βάση του καθαρού συναισθήματος και της φαντασίας.


Σχετική βιβλιογραφία

Μπασίν Γεβγενί, Σημειολογία: Φιλοσοφία της τέχνης, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1991.

Σαργέντης, Γ.-Φοίβος, Μ. Κούγκια και Δ. Κοπανά, Τα στοιχεία που θάψαμε, όλη αυτή η Φύση μας, αλυχτά το αέναο κάλεσμά της, 1η Επιστημονική Διημερίδα με θέμα τον Κηφισό, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα 2008. (Παρουσίαση)

Peirce Ch. S., Collected Papers of Charles Sanders Peirce., Vol 1-6, Harvard University Press, 1931-1935; Vol. 7-8, Harvard University Press, 1958.