Η εργασία μας The Role of Technology in Water-Energy-Food Nexus. Case Study: Kerinthos, North Euboea, Greece στο Frontiers, υποβλήθηκε στις 23.11.2023 και έγινε αποδεκτή για δημοσίευση μετά τις αναθεωρήσεις στις 6.2.2024.
Στην εργασία αυτή δείχνουμε το πλέγμα-νερού ενέργειας και τροφίμων το 1950 σε σύγκριση με σήμερα στην Κήρινθο, ένα χωριό στην Βόρεια Εύβοια που έχει δίπλα του ένα κάμπο όπου καλλιεργούνται περίπου 5500 στρέμματα και ένα ποτάμι που τον διασχίζει. Το ετήσιο ύψος βροχής στην περιοχή είναι 657 mm, κοντά στον Ελληνικό μέσο όρο.
Το 1950 η ενέργεια που δίνονταν στις καλλιέργειες προέρχονταν από τον άνθρωπο και τα ζώα. Επειδή όμως τα ζώα απαιτούν και φαΐ, μέσα στους υπολογισμούς έβαλα και την απαιτούμενη έκταση για την καλλιέργεια της τροφής των ζώων (περίπου 20 στρέμματα για δύο βόδια) και την ενέργεια που έδιναν οι άνθρωποι για την καλλιέργεια αυτής της τροφής.
- Η εργασία που χρειάζεται για να καλλιεργηθεί ένα εκτάριο, δηλαδή 10 στρέμματα, με σιτάρι το 1950 ήταν 72 μέρες, ενώ σήμερα είναι περίπου 5 μέρες.
- Για χωράφια που δεν είναι ιδιαίτερα γόνιμα η αναμενόμενη παραγωγή ανά εκτάριο το 1950 ήταν κάτι λιγότερο από ένα τόνο ενώ σήμερα είναι κάτι λιγότερο από τέσσερεις τόνους.
- Το σύνολο της ενέργειας που χρειάζονταν ανά εκτάριο το 1950 (ανθρώπινη ενέργεια και ζώα) ήταν περίπου 2 000 MJ/ha ενώ σήμερα, τα καύσιμα και τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται ανάγονται σε περίπου 46 000 MJ/ha
- Οι ενεργειακοί δείκτες δεν έχουν βελτιωθεί από το 1950, δηλαδή έχουμε πολύ διαθέσιμη ενέργεια και πιέζουμε τη γη να βγάλει περισσότερη παραγωγή. Δεν το κάνουμε όμως περισσότερο αποδοτικά.
- Κάνοντας την αναγωγή του πόσο σιτάρι αντιστοιχούσε σε κάθε αγρότη για ένα του μεροκάματο, βλέπουμε ότι το 1950 ο αγρότης ζούσε λίγο πιο πάνω απ’ αυτό που θεωρούμε σήμερα όριο της ακραίας φτώχειας. Πριν τον αναδασμό που έγινε το 1930 όπου τα χωράφια δεν ήταν των χωρικών αλλά του τσιφλικά και οι κολλήγοι έπρεπε να δίνουν την μισή παραγωγή τους στον τσιφλικά, είναι βέβαιο ότι οι χωρικοί ζούσανε κάτω από αυτό που σήμερα θεωρούμε ως όριο της ακραίας φτώχειας.
- Ένας αγρότης το 1950 τάιζε περίπου 10 ανθρώπους. Ένας αγρότης το 2020 ταίζει περίπου 1000 ανθρώπους, δηλαδή οι περίπου 30 άνθρωποι που ασχολούνται σήμερα με την γεωργία σε αυτό το χωριό, αν έβαζαν μόνο σιτάρι, θα μπορούσαν να ταΐζουν το 1% του πληθυσμού της Αθήνας δηλαδή μια περιοχή σαν τον δήμο Βριλησσίων. Άρα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι η τεχνολογική εξέλιξη της γεωργίας είναι το προαπαιτούμενο για την ύπαρξη των πόλεων και του σύγχρονου τρόπου ζωής.
Το πλέγμα νερού ενέργειας και τροφίμων εκείνη την εποχή ήταν περισσότερο σύνθετο γιατί οι πόροι ήταν περιορισμένοι και οι άνθρωποι προσπαθούσαν να το βελτιστοποιήσουν. Σήμερα απλά δίνουμε περισσότερη ενέργεια έτσι ώστε να έχουμε περισσότερα τρόφιμα. Αυτό, δεν το κάνουμε αποδοτικότερα, ούτε αξιοποιούμε όλους τους διαθέσιμος πόρους. Για παράδειγμα η υδραυλική ενέργεια του ποταμού που τότε γύριζε τον μύλο και σήμερα θα μπορούσε να δώσει ηλεκτρική ενέργεια, πάει στη θάλασσα και χάνεται. Παράλληλα το υπόγειο νερό (που δεν είναι ανανεώσιμος πόρος) πάει για άρδευση ενώ το ποτάμι πάει στην θάλασσα αναξιοποίητο.
Άρα θα όφειλε να επανεξεταστεί η λειτουργία του πλέγματος νερού-ενέργειας και τροφίμων, να βελτιστοποιηθούν οι καλλιεργητικές πρακτικές με οικονομίες κλίμακας και συστηματική έρευνα και μέσω κατάλληλων υποδομών να αξιοποιηθούν τα νερά του ποταμού που χάνονται.
Όσον αφορά τώρα την παραγωγή του σιταριού, το παράλογο είναι ότι, τον Ιούλιο του 2023 την ώρα που οι εφοδιαστικές αλυσίδες έχουν διαταραχθεί, με την κατάρρευση της συμφωνίας των σιτηρών στην Ουκρανία και με τους περιορισμούς των εξαγωγών του ρυζιού από την Ινδία και ο πληθωρισμός των τροφίμων ήταν 12% στην Ελλάδα, οι αγρότες πούλησαν το σιτάρι στους εμπόρους 0.22 ευρώ το κιλό, μια τιμή που έκανε την καλλιέργεια μη συμφέρουσα οικονομικά.
Αν βλέπαμε τον κόσμο ορθολογικά μέσα από το πλέγμα νερού ενέργειας και τροφίμων, αυτές οι αναταράξεις δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσουν. Καθώς οι τιμές της ενέργειας αυξήθηκαν λόγω της ρωσο-ουκρανική σύγκρουσης και οι καλλιέργιες απαιτούν πολλή ενέργεια (καύσιμα και λιπάσματα), είναι προφανές ότι οι αγρότες θα αντιμετώπιζαν προβλήματα.
Την ίδια ώρα, οι ελίτ της δύσης ζητώντας τον περιορισμό των λιπασμάτων και της κατανάλωσης ενέργειας για την αντιμετώπιση του διαπραγματεύσιμου αφηγήματος της “κλιματικής αλλαγής” έχουν μπει στο άρμα της αποανάπτυξης και θέλουν να περιορίσουν τα λιπάσματα αλλά και την ενέργεια που δίνουμε για την παραγωγή τροφίμων.
Όμως σήμερα δεν υπάρχουν διαθέσιμες οι ενεργειακές πηγές (τα ζώα) ούτε υπάρχουν τα εργαλεία (δρεπάνια και άροτρα) για να γυρίσουν οι αγρότες σε παλαιότερες καλλιεργητικές πρακτικές. Ακόμα όμως και αν βρεθούν τα ζώα και τα άροτρα, η παραγωγή θα είναι τόσο μικρή για κάθε μέρα εργασίας τους που ίσα ίσα θα επιβίωναν λίγο πάνω από το όριο της ακραίας φτώχιας και απλά δεν θα περισσεύει φαΐ για να ταΐσουν εμάς τους υπόλοιπους.
Η αύξηση του κόστους ενέργειας και ο συνακόλουθος περιορισμός της, υπογραμμίζει την ανάγκη επανεξέτασης της ευστάθειας του κόσμου. Μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση είναι να αντιληφθούμε ότι μια ευημερούσα κοινωνία δεν στηρίζεται στην αφθονία του χρήματος που ούτε πίνετε, ούτε μας ζεσταίνει ούτε τρώγεται, αλλά στην αφθονία του πλέγματος νερού, ενέργειας και τροφίμων που είναι το θεμέλιο της κοινωνικής ευημερίας.
Κάπου εδώ όμως αρχίζει να αναρωτιέται κανείς μήπως γίνεται ένας συστηματικός πόλεμος της αγοράς για την εξόντωση των αγροτών. Πόσο τυχαίο είναι δηλαδή ότι, την περίοδο του θερισμού, η τιμή του σιταριού ήταν εξευτελιστική και μόλις οι αγρότες πούλησαν το σιτάρι τους, η τιμή του αυξήθηκε?
Μέχρι λοιπόν να καταφέρουμε ως κοινωνία να βελτιστοποιήσουμε το πλέγμα νερού-ενέργειας και τροφίμων με κατάλληλες υποδομές και καλλιεργητικές πρακτικές, έχει σημασία να διαλέξουμε με ποιους θα πάμε και ποιους θ’ αφήσουμε.
Γιατί αν τελικά καταφέρουν οι ελιτ να εξοντώσουν τους αγρότες, θα έρθουν οι νεο-τσιφλικάδες που θα μας ταίζουν ζουζούνια.
Υ.Γ.
Σχετικές παρουσιάσεις στο youtube: για το πλέγμα νερού ενέργειας και τροφίμων, για το χρήμα, για τον υπερπληθυσμό
