Σήμερα, τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με το νερό για να αντιμετωπίσουμε τις παγκόσμιες προκλήσεις που εξαρτώνται από το νερό;
Η πρόσφατη δημοσίευσή μας, «Επιτίθενται οι πλημμύρες στις πόλεις ή οι πόλεις εισβάλλουν στις πλημμυρικές πεδιάδες;», που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα, πραγματεύεται αυτό το ερώτημα.
Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η ραγδαία αστικοποίηση αναδιαμόρφωσε τα τοπία, συχνά εισβάλλοντας μέσα στις πλημμυρικές πεδιάδες. Η επέκταση αυτή, καθοδηγούμενη από την οικονομική ανάπτυξη, αγνόησε πολλές φορές το “genius loci” — μια λατινική έκφραση που περιγράφει: το πνεύμα του τόπου. Οι αρχαίες κοινότητες, με οδηγό τη συλλογική σοφία, απέφευγαν να χτίζουν σε περιοχές ευπαθείς σε πλημμύρες. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην αρχαία ελληνική γραμματεία δεν καταγράφονται θάνατοι από πλημμύρες. Αυτό δείχνει ότι οι πρόγονοί μας κατανοούσαν τους κινδύνους των πλημμυρικών πεδιάδων — μια σοφία που συχνά παραμελείτε σήμερα.
Η κουλτούρα του νερού — οι παραδόσεις, οι ιστορίες και η συλλογική μνήμη μιας κοινότητας — διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των προκλήσεών του. Ενισχύει την ανθεκτικότητα του σχεδιασμού, καθώς μας συνδέει με το πνεύμα ενός τόπου. Ωστόσο, οι επιταχυνόμενοι ρυθμοί της ανάπτυξης, ιδιαίτερα στη Δύση, παραλείψανε αυτή την πολιτιστική σοφία. Πολύ συχνά αποδίδουμε τις ζημιές από πλημμύρες στην «κλιματική αλλαγή» ή την «κλιματική κρίση» — μια βολική κυρίαρχη αφήγηση που αποπροσανατολίζει την συλλογική σκέψη από την ευθύνη των μηχανικών και των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, οι οποίοι θα έπρεπε να σέβονται τα χαρακτηριστικά ενός τόπου. Κι όμως, το κλίμα πάντα άλλαζε και πάντα θα αλλάζει. Η μεγαλοφυΐα της ανθρωπότητας έγκειται στην ικανότητά της να προσαρμόζεται σε μεταβαλλόμενα κλίματα.
Στον σημερινό κόσμο, βασιζόμαστε συχνά σε βάσεις δεδομένων, και αυτές με τη σειρά τους καθορίζουν την πορεία της έρευνάς μας. Χρησιμοποιούμε τα εργαλεία που έχουμε στα χέρια μας για να πούμε: «Με αυτά τα δεδομένα, μπορώ να απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα». Ωστόσο, πολλά από τα ερωτήματα που προκύπτουν δεν αποτυπώνονται στις βάσεις δεδομένων που έχουμε, και αντί να σκεφτούμε δημιουργικά για να βρούμε απαντήσεις, τείνουμε να αγνοούμε τα ίδια τα ερωτήματα.
Γι’ αυτό πρέπει να προσεγγίσουμε τις προκλήσεις δημιουργικά:
– να δημιουργήσουμε βάσεις δεδομένων που να ενσωματώνουν το πνεύμα του τόπου και την εμπειρία της ζωής των κατοίκων,
– να επαληθεύσουμε την αξιοπιστία των προφορικών αφηγήσεων και παραδόσεων,
– και να σχεδιάσουμε στρατηγικές ανάπτυξης που αντλούν τόσο από τις πολιτισμικές γνώσεις αλλά και από τις τρέχουσες συνθήκες διαβίωσης, ώστε να διαμορφώσουμε ένα μέλλον για ανθεκτικές κοινωνίες.
Για αυτόν τον λόγο, δεν πρέπει μόνο να κοιτάμε μπροστά, αλλά να εκπαιδεύσουμε μηχανικούς με ισχυρές κοινωνικές δεξιότητες — ανθρώπους που μπορούν να ακούν, να διαβάζουν και να μελετούν το πνεύμα ενός τόπου· που να μπορούν να επικοινωνούν με όλα τα μέλη μιας κοινότητας και όχι μόνο με τους «ειδικούς»· που να μπορούν να αφουγκράζονται τις ανησυχίες και τα ερωτήματα των ανθρώπων· και που να μπορούν να αξιοποιούν τις τοπικές αφηγήσεις, τις παραδόσεις και τις προφορικές ιστορίες ώστε να καθοδηγούν την έρευνα με τρόπο που να προσφέρει ουσιαστικές απαντήσεις σε πραγματικά προβλήματα.
Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς και να μην κρύβουμε τις ευθύνες μας πίσω από βολικά αφηγήματα που εύκολα δικαιολογούν την ανικανότητά μας, θα πρέπει να μάθουμε να διαβάζουμε τους τόπους σε πολλαπλά εννοιολογικά επίπεδα.
Μόνο τότε μπορούμε να θέσουμε τα θεμέλια για ανθεκτικές κοινωνικές δομές, με προοπτική ευημερίας.
