Για το άνοιγμα των σχολείων μετά το lock down και την τηλεκπαίδευση

Μετά την τραγική αποτυχία των προγραμμάτων τηλεκπαίδευσης με voucher της κατάρτισης επιστημόνων, υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι έχει αποτύχει η η τηλεκπαίδευση-γενικά. 

Διαβάστε περισσότερα »

COVID-19. Social distance, κεφαλαιοποίηση του φόβου και προοπτικές

1. Εισαγωγή 

Το επικοινωνιακό άλμα, η δημιουργία της γλώσσας, η πύκνωση των κοινωνικών διεργασιών και η επαφή των ανθρώπων ήταν αυτή που δημιούργησε τον πολιτισμό. Οι πυκνώσεις αυτές μπορεί να πει κανείς ότι είναι ένας δείκτης ανάπτυξης του πολιτισμού. Δείκτης της πολιτισμού στην σύγχρονη εποχή είναι τα φώτα των πόλεων όπως αυτά απεικονίζονται από δορυφόρους [1]. Εξετάζοντας αντίστοιχες εικόνες (Εικόνα 1) βλέπουμε με την πάροδο του χρόνου δημιουργούνται συσσωματώματα που είναι ένας υποκειμενικός δείκτης ανάπτυξης και πύκνωσης.

Εικόνα 1(a): Η Ευρώπη το 1990

Εικόνα 1(b): Η Ευρώπη το 2010 [2]

Στο πολιτισμικό αφήγημα η αξία της ζωής δεν είναι μονοσήμαντη. Μετά το κοινωνικό προπατορικό αμάρτημα της διαστρωμάτωσης, ο άνθρωπος μπορεί να τύχαινε στην διάρκεια της ζωής του να πέσει στην θέση του απόκληρου ή του σκλάβου [3]. Ανάλογα με την εποχή, η πιθανότητα της πτώσης ήταν διαφορετική και εξαρτιόταν χωροχρονικά από τις εκάστοτε συνθήκες (Εικόνα 2). Σε κάποιες περιπτώσεις η ζωή του και η υγεία του θα υπολογίζονταν. Σε άλλες όχι.

Σήμερα, για ένα ποσοστό μεταξύ του 60-80% του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν τυγχάνει να είναι αναγνωρίσιμη η αξίας της ζωής του.

Εικόνα 2: Timeline. Το ποσοστό των απόκληρων επί του συνόλου του πληθυσμού σε διάφορες περιοχές και εποχές του κόσμου. [4-11]

Στον ανεπτυγμένο κόσμο έχουν παρθεί εκκωφαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID-19 όπως η καραντίνα και το lock down. Για την αντιμετώπιση του Κορωναϊού, σχεδόν τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε καραντίνα [12]. Αλλά ο παγκόσμιος πληθυσμός είναι περίπου οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι (Εικόνα 3). Όμως ο COVID-19 είναι πανδημία και θα χτυπήσει ολόκληρο τον πληθυσμό, άρα η καραντίνα εφαρμόζεται με διακρίσεις σε μέρη που η αξία της ζωής είναι μεγαλύτερη από κάποια άλλα. Για παράδειγμα μόνο το 7% του πληθυσμού της Μοζαμβίκης ζει σε συνθήκες που υπάρχει δυνατότητα να εφαρμοστεί το lock down. 

Εικόνα 3: Περιοχές με lock down 1.4.2020. Πηγή [13]

2. Πως έχουν αντιμετωπιστεί οι επιδημίες στην ιστορία 

Σήμερα γνωρίζουμε αρκετά για τους ιούς και τον τρόπο μετάδοσής τους. Πριν από σχεδόν 700 χρόνια, οι γιατροί που αγωνίζονται να πολεμήσουν το καταστροφικό ξέσπασμα της βουβονικής πανώλης στη μεσαιωνική Ιταλία δεν είχαν καμία ιδέα για ιούς ή βακτήρια, αλλά κατάλαβαν αρκετά για τον Μαύρο Θάνατο έτσι ώστε να εφαρμόσουν μερικά από τα πρώτα μέτρα προστασίας.

Ξεκινώντας το 1348, λίγο μετά την άφιξη της πανούκλας σε πόλεις όπως η Βενετία και το Μιλάνο, αξιωματούχοι της πόλης έθεσαν σε εφαρμογή μέτρα έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία, τα οποία απεικονίζουν τις σημερινές πρακτικές κοινωνικών αποστάσεων και απολύμανσης. Το λιμάνι της Αδριατικής Ραγκούσα (το σύγχρονο Ντουμπρόβνικ) ήταν η πρώτη που νομοθέτησε την υποχρεωτική καραντίνα όλων των εισερχόμενων πλοίων προκειμένου να ελεγχθεί η μόλυνση με διάταγμα της 27 Ιουλίου 1377 [14].

3. Ο φόβος ως εργαλείο αντιμετώπισης της πανδημίας του COVID-19  

"Ένας θάνατος είναι τραγωδία. Ένα εκατομμύριο θάνατοι είναι στατιστική"

Ιωσήφ Στάλιν

Ο Bernard-Henri Lévy μας θυμίζει ότι στην πρόσφατη ιστορία μας ο κόσμος πέρασε δύο επιδημίες 1957-1958 (~2 εκ. νεκρούς) και 1968 (~1 εκ. νεκρούς) χωρίς να επιβάλλει μέτρα καραντίνας [15] ενώ τα συστήματα υγείας είχαν υποκύψει. Θεωρεί ότι υπάρχουν δύο λόγοι για το σημερινό lock down:

1. Ο άνθρωπος ευαισθητοποιήθηκε σήμερα περισσότερο απέναντι στο γεγονός του θανάτου

2. Ο άνθρωπος υφίσταται μια καταιγιστική υπερπληροφόρηση ανακατεμένη με γεγονότα και fake news η οποία πίεσε τις πολιτικές εξουσίες στην απόφαση της καραντίνας. 

O Lévy παραλείπει να πει ότι η επιστήμη, η διάχυση επιστημονικών δεδομένων και πληροφορίας, βρίσκονταν σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο πριν 50 χρόνια. Έτσι, αν σήμερα δυσκολευόμαστε να προβλέψουμε μια πανδημία και τις επιπτώσεις της με την πληθώρα διαθέσιμων στοιχείων και πληροφορίας που διαχέεται, πριν 50 χρόνια θα ήταν μάλλον αδύνατο. 

Είναι ασαφές αν σε αυτά τα 50 χρόνια αλλάξανε οι αντιλήψεις του ανθρώπου απέναντι στον θάνατο. Γενικά ο σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει να ζει σε μια μεταμοντέρνα εποχή όπου θέλει να ξεχάσει το θάνατο αλλά δεν έχουν υπάρξει δραματικές αντιλήψεις (νέες φιλοσοφίες, νέες θρησκείες) που να αναδεικνύουν ουσιώδη μεταβολή των αντιλήψεών του σε αυτό το χρονικό διάστημα. Γι αυτό και συνήθως καταφεύγει σε υπάρχουσες αφετηρίες [16]. 

Ο Lucretius λέει ότι αν δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος θανάτου, οι άνθρωποι φοβούνται λιγότερο τον θάνατο [17]. Αλλά όταν η ασθένεια ή ο κίνδυνος χτυπήσει, οι άνθρωποι φοβούνται και αρχίζουν να σκέφτονται τι έρχεται μετά το θάνατο. Επιπλέον, λέει ότι, ο φόβος του θανάτου μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να δημιουργήσουν κοινωνικές διαιρέσεις. Όταν οι άνθρωποι φοβούνται να πεθάνουν, μπορεί να πιστεύουν ότι το να μην έχουν επαφή με άλλους, θα συμβάλει στην αποφυγή του κινδύνου, της ασθένειας και του θανάτου.«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι, που δέχονται επίθεση από φόβους, επιθυμούν να ξεφύγουν μακριά και να αποσυρθούν». Το φαινόμενο αυτό είναι καλά τεκμηριωμένο σε μελέτες διαχείρισης κοινωνικού φόβου. Ο φόβος του θανάτου έχει ως αποτέλεσμα την επιθυμία των υγειών ανθρώπων να ξεφύγουν από τους ασθενείς [18].

Απ' την άλλη, η μη-επιστημονική υπερπληροφόρηση έχει παίξει σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις. Αυτό γιατί μας συστήνει τον κάθε θάνατο σχεδόν με το ονοματεπώνυμό του. Γνωρίζουμε όλους τους άσημους ή διάσημους που νόσησαν, πως αντιμετώπισαν την αρρώστια και αν τελικά υπέκυψαν (Εικόνα 4). 

Εικόνα 4: Διάσημοι που ασθένησαν από τον COVID-19 [19 , 20]

Έτσι υπάρχει φόβος, βιώνουμε μια συλλογική τραγωδία, ταυτιζόμαστε με το θύμα που προσωποποιείται και θέλουμε να προστατευτούμε. Το "lock down" και το "social distance" είναι τελικά εφαρμογή της συλλογικής απαίτησης. Η ταχύτητα με την οποία κινούνται σήμερα οι πληροφορίες και η οπτικοποίηση του τρόμου των συνεπειών του εναλλακτικού σεναρίου της "ανοσίας της αγέλης" σε χώρες που ηθελημένα ή αθέλητα επιτέθηκε ο ιός [21] χωρίς να είναι προετοιμασμένες, βοήθησε στην σχετικά έγκαιρη λήψη αυτών των αποφάσεων.

Παράλληλα με αυτόν τον φόβο η σύγχρονη κοινωνία διαχειρίζεται διάφορους φόβους όπως η απειλή ενός πυρηνικού ολέθρου και η κλιματική αλλαγή οι οποίοι γίνεται προσπάθεια να εργαλειοποιηθούν για να διαμορφώσουν την συλλογική συνείδηση [22, 23] μολονότι αυτήν την περίοδο ο COVID-19 τους έχει υποβαθμίσει. Κεφαλαιοποιώντας όμως την επένδυσή τους σε αυτούς, η WWF συστήνει νέους, συνδυαστικούς φόβους [24]. 

Σχετικά με αυτό, εντύπωση προκαλεί το πως η ανθρωπότητα δε φοβάται και αδιαφορεί για τις αιτίες από τις οποίες πεθαίνει σήμερα ο κόσμος στον τρίτο κόσμο. Στην Εικόνα 5 περιγράφονται διάφορες αιτίες θανάτων το 1/3 του έτους 2017 (διαστήματος 4ων μηνών) και συγκρίνονται με τους θανάτους λόγω COVID-19. Μου είναι αδύνατον να εκτιμήσω το πόσοι θα ήταν οι θάνατοι χωρίς το lock down λόγω του COVID-19, αλλά ένας δείκτης που οφείλει να μας προβληματίσει είναι, για ποιον λόγο δεν ευαισθητοποιούμαστε και γι αυτές τις αιτίες ενώ γνωρίζουμε την θεραπεία τους. 

Ενδιαφέρον έχει ότι οι θάνατοι από COVID-19 αυτήν την περίοδο (Ιανουάριος-Απρίλιος 2020) είναι αντίστοιχοι με το 1/3 των αυτοκτονιών του έτους 2017 (διάστημα 4 μηνών). Μελλοντική έρευνα θα έχει νόημα να αξιολογήσει συγκριτικά αυτόν τον δείκτη το 2020. Σημειώνεται ότι το ίδιο διάστημα (που αντιστοιχεί στο 1/3 το χρόνου του 2017) ο COVID-19 έχει προκαλέσει πολύ λιγότερους θανάτους από τον υποσιτισμό, την γαστρεντερίτιδα, την διάρροια, την ηπατίτιδα και την φυματίωση.

Εικόνα 5: Το διάγραμμα περιγράφει διάφορες αιτίες θανάτων το 1/3 του έτους 2017 (4 μήνες) και τους θανάτους λόγω COVID-19. [25-28] 

4. Τα αποτελέσματα του φόβου στην οικονομική δραστηριότητα 

Οι παγκόσμιες χρηματιστηριακές αγορές έχασαν 16 τρισεκατομμύρια δολάρια σε λιγότερο από ένα μήνα [29] και οι απώλειές τους συνεχίζονται. Η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση που άγγιξε ο COVID-19 αποκαλύπτει τις διαρθρωτικές αδυναμίες των ΗΠΑ και της παγκόσμιας οικονομίας. 

Εικόνα 6: Δείκτες της Αμερικάνικης Οικονομίας μετά το κράχ του 1929 [30-32] (τα δεδομένα του 2020 αναφέρονται στον δείκτη ανεργίας όπως διαμορφώνεται μέχρι τώρα, (Απρίλιος 2020), χωρίς φυσικά να γνωρίζουμε την μεταβολή του ΑΕΠ).

Ο Joseph E. Stiglitz,, έχει ήδη σχολιάσει την ομοιότητα που έχει προκαλέσει η κρίση του COVID-19 με τη Μεγάλη Ύφεση του 2008 [33]. Ο Πωλ Κρούγκμαν περιγράφει πως οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο πρέπει να χρησιμοποιήσουν ό, τι έχει απομείνει στην εργαλειοθήκη τους για να επιβραδύνουν, αν όχι να σταματήσουν, την εξελισσόμενη ύφεση [34]. Εντύπωση προκαλεί ότι και οι δύο αντιτίθενται στις πρακτικές της "ανοσίας της αγέλης" που παρουσιάζονται ως σωτήριες για την οικονομία από λαϊκιστές αλλά και διάφορους φιλοσόφους όπως του André Comte-Sponville [35]. 

Χωρίς να είμαι οικονομολόγος, η Εικόνα 6 δείχνει σαν να χρειάζεται η Αμερική (και ο κόσμος όλος) να διαχειριστεί μια κρίση αντίστοιχη του 1929 και όχι του 2008.

5. Και τώρα τι?

Στα πλαίσια της φαινόμενης οικονομικής αδυναμίας του ανεπτυγμένου κόσμου να αντιμετωπίσει τον COVID-19, είναι δυνατόν να εικάσουμε την κατάργηση του πολιτισμικού αφηγήματος και της ύπαρξής του λόγω του lock down και του social distancing? Πολύ πιθανόν να το κάναμε αυτό 30 χρόνια πριν. Σήμερα όμως, η γλώσσα, η δυνατότητα επικοινωνίας στην βάση της οποίας αναπτύχθηκε ο πολιτισμός, η δυνατότητα και η ανταλλαγή προϊόντων και αγαθών και το διαδίκτυο μας αφήνει ένα παράθυρο αισιοδοξίας ότι ο ανεπτυγμένος κόσμος μπορεί να αντισταθεί σε αυτήν την κατάρρευση.  

Η αγορά φαίνεται να το αντιλαμβάνεται, (Εικόνα 7, 8) και εκτιμώ ότι γι αυτό και μετοχές που υποστηρίζουν αυτό το αφήγημα δείχνουν μια εντυπωσιακά ανοδική τάση αυτήν την περίοδο.

Εικόνα 7: Ο χρηματιστηριακός δείκτης τεχνολογίας Nasdaq. Σημειώνεται η περίοδος 20.3.2020 ~6.800 μονάδες 20.4.2020 ~8.650 μονάδες

Εικόνα 8: Η μετοχή της Amazon. Με κόκκινο σημειώνεται η περίοδος 20.3.2020 ~1.850$ 20.4.2020 ~2.400$

Άρα είναι μια ελπίδα να διαπραγματευτούμε τις in situ πυκνώσεις που προάγουν τον πολιτισμό και να προσπαθήσουμε να βρούμε μια εναλλακτική κατανομή στον χώρο, επενδύοντας περισσότερο σε εννοιολογικά πυκνώματα (όπως του διαδικτύου) που αντιστέκονται σε αυτές τις απειλές προβάλλοντας ένα άλλο μοντέλο χωρικής ανάπτυξης (ίσως περισσότερο αραιό και αποκεντρωμένο).

Αυτό γιατί όπως αναφέρει ο Καθ. Όθων Ηλιόπουλος:  "Η οικογένεια των κορονοιών έχει πολλά μέλη που φιλοδοξούν να είναι στο προσκήνιο της ζωής μας, όπως SARS, MERS και τώρα COVID-19. Θα περάσει στην αφάνεια κάποια στιγμή, αλλά μάλλον θα τον διαδεχτεί ένα καινούργιο ξαδελφάκι. Για αυτό το λόγο θα πρέπει να ετοιμάσουμε τα συστήματα υγείας που έχουμε, και την πολιτική προστασία για την επόμενη πανδημία. Η ερώτηση και πάλι δεν είναι αν θα παρουσιαστεί. Αλλά πότε" [36] περιγράφοντας στην ουσία έναν επιβεβλημένο αμυντικό σχεδιασμό απέναντι σε αυτόν τον "νέο εχθρό". 

Σχεδιάζοντας πιο επιθετικά, θα έλεγα ότι καλό θα ήταν να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε έναν νέο τρόπο ζωής, εργασία και εκπαίδευση από απόσταση, μικρές και αυτάρκεις κοινότητες που θα άντεχαν στην έλλειψη διατροφικών πόρων (που ελπίζουμε να μην αντιμετωπίσουμε αλλά έχει διατυπωθεί ως άμεση απειλή) και δημιουργίας πολιτισμικών πυκνώσεων στο διαδίκτυο.

Όλα αυτά απαιτούν έναν νέο σχεδιασμό υποδομών κοινοτήτων, διαδικτύου, λογισμικών, παραγωγικών διαδικασιών και τα θεωρώ ένα νέο γοητευτικό πρόβλημα που πρέπει να θέσουμε και να λύσουμε, ως κοινωνίες-πρώτα, ως μηχανικοί στην συνέχεια.

Ο Homo Sapiens επιβίωσε γιατί ήταν αρκετά έξυπνος να καταφέρνει να προσαρμόζεται και να διαμορφώνει κατάλληλα τον χώρο του. Ας τιμήσουμε το είδος μας και ας διαμορφώσουμε δημιουργικά τον νέο κόσμο που αχνοφαίνεται.

Εικόνα 8: Απεικόνιση του διαδικτύου από την ιστοσελίδα Kaspersky [37].  Το διαδίκτυο μας αφήνει ένα παράθυρο αισιοδοξίας ότι ο ανεπτυγμένος κόσμος μπορεί να αντισταθεί σε στην κατάρρευση λόγω του lock down και του social distance και να δημιουργήσει νέα πολιτισμικά πυκνώματα.  

Υ.Γ. 1

Οι σκέψεις αυτές προέκυψαν από σκόρπια διαβάσματα την περίοδο του lock-down (Απρίλιος 2020) και διατυπώνονται με επιφύλαξη αφού δεν είμαι ούτε κοινωνιολόγος ούτε οικονομολόγος. Βλέπω όμως νέες προοπτικές για τις κοινωνίες, την οικονομία και το μηχανιλίκι και ήθελα να τις κοινοποιήσω.

Υ.Γ. 2
Βλ. σχετικά το μέτωπο Pareto του Κορωνοϊού του Γιώργου Καραβοκυρού 

Υ.Γ. 3

Ευχαριστίες στον φίλο Δρ Παναγιώτη Δημητριάδη για την βοήθειά του στα διαγράμματα, τις δημιουργικές συζητήσεις που είχαμε και το review. 

Υ.Γ.4

Ευχαριστίες στον Μιχάλη Χιωτίνη για τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις που κάναμε και κούρδισαν την σκέψη μου.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα »

To μέτωπο Pareto του Κορωνοϊού

Του Γιώργου Καραβοκυρού

Το ερώτημα που ακούγεται ολοένα και εντονότερα σε σχέση με την εξέλιξη της πανδημίας είναι αν και σε ποιο βαθμό θα αρθούν τα περιοριστικά μέτρα ώστε να επανέλθει μια κανονικότητα και να περιοριστεί το πλήγμα στην οικονομία. Όπως έδειξε η πρώτη φάση της κρίσης, δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τη βέλτιστη στρατηγική για την αντιμετώπιση αυτής της πρωτόγνωρης κατάστασης. Τα κράτη φαίνεται να διαφοροποιούν τη στρατηγική τους, πότε επιλέγοντας να είναι προς την πλευρά της ασφάλειας, πότε υπέρ της οικονομίας. Το υγειονομικό σύστημα κάποιων χωρών είναι κάπως καλύτερα προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει μια πανδημία από άλλες, ενώ οι πολιτικές ηγεσίες αντέδρασαν με διαφορετικούς βαθμούς ετοιμότητας και αποτελεσματικότητας. Εντούτοις, οι δυο ανταγωνιστικές τάσεις που φαίνεται να ορίζουν την προσέγγιση των χωρών στην αντιμετώπιση της κρίσης έως τώρα και στο μέλλον, όσο δεν υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα ή/και εμβόλιο κατά του Κορωνοϊού, είναι οι εξής:

• Μια πολιτική που θα περιορίζει κατά το δυνατόν τον κίνδυνο μόλυνσης και άρα των θανάτων με αντίτιμο την βαθύτερη κρίση στην οικονομία
• Μια πολιτική που θα ευνοεί τη συντομότερη δυνατή αποκατάσταση της οικονομίας της χώρας ακόμα και αν αυτό σημαίνει περισσότερα θύματα από την πανδημία.

Ανάμεσα σε αυτές τις δύο ανταγωνιστικές προσεγγίσεις, οι κυβερνήσεις καλούνται να εντοπίσουν και να πάρουν τις βέλτιστες αποφάσεις.

Αν το δει κανείς απολογιστικά, όταν η κρίση θα είναι παρελθόν, θα διαπιστώσει ότι οι επιδόσεις των χωρών μπορούν να καταγραφούν σε ένα δισδιάστατο χώρο, με τη μια διάσταση να δίνει την επίδοση των χωρών στον τομέα της υγείας, εκφρασμένο π.χ. σε θανάτους ανά εκ. κατοίκους, ενώ η άλλη την επίδοση στην οικονομία, εκφρασμένο π.χ. σε ποσοστιαία υποχώρηση του ΑΕΠ. Θεωρητικά, κάθε πιθανή στρατηγική που μπορεί να ακολουθήσει μια κυβέρνηση με τις επιμέρους αποφάσεις της έχουν ως αποτέλεσμα ένα σημείο στο χώρο ενώ όλες οι πιθανές στρατηγικές μαζί ορίζουν ένα μέτωπο Pareto με τις βέλτιστες δυνατές επιλογές (βλ. εικόνα). Το μέτωπο εκφράζει το σύνολο των βέλτιστων στρατηγικών που θα μπορούσαν να παρθούν δεδομένης της δεινής κατάστασης. Προφανώς οι αποφάσεις όλων των κυβερνήσεων (θα πρέπει να) αποσκοπούν στο να βρεθεί η χώρα όσο το δυνατόν πιο κοντά σε κάποιο σημείο στην καμπύλη του μετώπου. Όμως, εκείνο στο οποίο δεν φαίνεται να υπάρχει συναίνεση διεθνώς και αποτελεί τη σοβαρότερη πολιτική επιλογή των κυβερνήσεων, είναι σε ποιο ακριβώς μέρος του μετώπου θα επιδιώξει μια χώρα να βρεθεί με τις επιλογές της όταν όλα θα έχουν περάσει.

Εικόνα: Παράδειγμα μετώπου Pareto υποθετικής χώρας, πιθανών επιδόσεων της και του στόχου της.

Κάποιες επιπρόσθετες σημειώσεις:
• Πολλές χώρες είναι ήδη πολύ μακριά από το μέτωπο, που σημαίνει ότι αμέλησαν να πάρουν στην αρχή κρίσιμες αποφάσεις που θα τους επέτρεπαν να βρεθούν σε πολύ καλύτερη κατάσταση.
• Κάθε χώρα έχει το δικό της χαρακτηριστικό μέτωπο Pareto που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Για τον ίδιο λόγο είναι και πολύ δύσκολο να εντοπιστεί.
• Μια σύγκριση της επίδοσης των χωρών που θα λαμβάνει υπόψη μόνο τους θανάτους και την υποχώρηση του ΑΕΠ δεν θα καταλήγει απαραίτητα σε ασφαλή συμπεράσματα.

Παράπλευρα οφέλη του COVID-19

 Του Γιώργου Καραβοκυρού

Εν καιρώ ειρήνης οι κοινωνίες αλλάζουν αργά. Η τεχνολογία επιταχύνει τις εξελίξεις. Κρίσεις και πόλεμοι αλλάζουν τις κοινωνίες πολύ πιο γρήγορα. Εχθές βράδυ, για να μη μου τη βαρέσει στο σπίτι, έκατσα και έγραψα τα παρακάτω με μια διάθεση να φτιάξω λίγο το κέφι μου. Όσοι θέλετε να ονειρευτείτε μαζί μου, διαβάστε. Πρόκειται για μια απαρίθμηση από «παράπλευρα οφέλη» της κρίσης. Δικές μου προβλέψεις, εκτιμήσεις, ελπίδες και... ευσεβείς πόθοι.

1. Οι λαϊκιστές θα χάσουν επιρροή. Κοινά γνωρίσματα των λαϊκιστών είναι οι εύκολες λύσεις, η άρνηση της πραγματικότητας όταν δεν τους ευνοεί και η αποστροφή στη λήψη δύσκολων αποφάσεων που έχουν κόστος. Κανένα από τα παραπάνω δεν τα ευνοεί η παρούσα κατάσταση που αναπόφευκτα θα περάσουμε όλοι.
2. Θα υπογραμμιστεί το γενικότερο κοινωνικό συμφέρον και ο επιτελικός και ρυθμιστικός ρόλος του κράτους. Η αντίληψη ότι υποχρέωση του κράτους είναι να επιβάλει κανόνες και ρυθμίσεις, κόντρα σε οικονομικά και συντεχνιακά συμφέροντα θα παραμείνει δυνατή και μετά την κρίση.
3. Η επιστήμη θα κερδίσει σε κύρος. Οι περιπτώσεις στις οποίες ο επιστημονικός λόγος θα έχει την ίδια βαρύτητα με ψευδοεπιστημονικές θεωρίες ή συμφεροντολογικά ψέματα θα περιοριστούν. Όταν τα πράγματα είναι σοβαρά και οι αποφάσεις έχουν επίπτωση σε όλους (στην υγεία, στην τσέπη), όλοι αναζητούν τις σοβαρές ειδήσεις, τις εμπεριστατωμένες στατιστικές αναλύσεις, τους αναγνωρισμένους επιστήμονες. Όλα τα άλλα δεν έχουν τύχη γιατί αργά ή γρήγορα αποδεικνύονται μπούρδες και ψεύδη με επιπτώσεις. Ο αξιόπιστος λόγος που για ιατρικά θέματα καθιερώνεται λόγω πανδημίας θα έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις και σε άλλους τομείς της κοινωνίας.
4. Το αντιεμβολιαστικό κίνημα θα υποχωρήσει. Όταν όλος ο κόσμος παρακαλά για την ανακάλυψη του εμβολίου, όταν αυτό τελικά θα είναι διαθέσιμο και εντωμεταξύ θα έχουν πεθάνει μερικά εκατομμύρια άνθρωποι, θα είναι ακόμα πιο δύσκολο να υποστηρίξει κανείς μια αρνητική στάση.
5. Θα εξαλειφθούν ασθένειες στον 3ο κόσμο και θα είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για την επόμενη πανδημία. Ο κίνδυνος αυτός είχε υποτιμηθεί και οι αναγκαίοι πόροι είχαν περιοριστεί. Το έργο του ΟΗΕ δεν υποστηριζόταν από τα κράτη για πολιτικοοικονομικούς λόγους και εθνικά προγράμματα είχαν περιοριστεί για την εξοικονόμηση σχετικά λίγων χρημάτων και για εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων. Τώρα που θα την πληρώσουμε όλοι μας μερικά τρις για να ορθοποδήσουμε, δεν θα λείψουν σχετικά λίγα δις για να γίνει πραγματική πρόοδος σε αυτόν τον τομέα.
6. Προκαταλήψεις, ιδεολοληψίες, ανορθολογισμός θα υποχωρούν στο βαθμό που προβλέψεις της επιστήμης θα επιβεβαιώνονται.
7. Όταν θα λέμε ότι εργαζόμαστε θα σημαίνει ότι παράγουμε κάτι και όχι ότι βρισκόμαστε σε κάποιον χώρο. Οι τηλεδιασκέψεις, η τηλεεργασία, που για τους λίγους ήταν γνωστή και για ακόμα λιγότερους καθημερινότητα, τώρα για πολλά επαγγέλματα είναι ήδη απαραίτητη και δεν θα υποχωρήσει ποτέ πια στα παλιά επίπεδα. Αυτό έχει πολλά πλεονεκτήματα (και αρκετά μειονεκτήματα). Ως βασικότερο όμως θεωρώ ότι θα βοηθήσει σε μια άλλη αντίληψη της εργασίας που θα ευνοεί την παραγωγικότητα.

Περίληψη από τα πεπραγμένα του COVID-19

Υπάρχουν (μάλλον ελάχιστες) φωνές που λένε πως δεν χρειάζεται ο πανικός.

Η Ε.Ε. τα έχει σκατώσει και αυτό που λέμε "ευρωπαϊκή αλληλεγγύη" δεν φαίνεται πουθενά.

Οι Κινέζοι και η Ρώσοι βοηθάνε! Η Κούβα που έχει εμπάργκο ~50 χρόνια, με λίγο μικρότερη έκταση από την Ελλάδα και λίγο περισσότερο πληθυσμό, στέλνει γιατρούς σε όλο τον κόσμο για να βοηθήσει!

Η αριστερά λέει ότι καλά τα λέγαμε, αλλάξτε σύστημα αλλά τοποθετείται σαν να είχαμε πέρυσι 10.000 ΜΕΘ και ισχυρότερο σύστημα υγείας (που δεν είχαμε). Όμως τουλάχιστον ιδεολογικά θα το ήθελε.

Οι νεοφιλελεύθεροι λένε πως sorry, είπαμε μερικές βλακείες παραπάνω, είναι καλό να έχουμε λίγο κράτος, ενώ άλλοι βρίσκουν σε αυτόν τον πανικό μια νέα ευκαιρία.

Η κρίση βοήθησε να φανεί μια άλλη, καλύτερη πλευρά της δημόσιας διοίκησης. Πιο γρήγορη και αποτελεσματική από ό,τι την ξέραμε. Αντίθετα η ιδιωτική επιχείρηση φάνηκε να δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις ταχύτητας και αποτελεσματικότητας που επιβάλλει η πανδημία.

— Stefanos Manos (@StefanosManos) March 25, 2020

Η παραδοσιακή δεξιά είναι μάλλον πανικόβλητη που τα έκανε μπάχαλο και δεν έχει δημόσιες υποδομές (ούτε τις υποστηρίζει ιδεολογικά) την ώρα που η ιδιωτική υγεία παραπαίει και σηκώνει ψηλά τα χέρια (μολονότι της δίνουν ακόμα πεσκέσια). Προσπαθώντας να αποποιηθεί τις ευθύνες της (δεν έχω τεστ, δεν έχω ΜΕΘ, δεν έχω γιατρούς) ρίχνει τις ευθύνες στον πολίτη: "μένουμε σπίτι" και μην κάνεις κανένα αστείο και αρρωστήσεις.

Η λαϊκή δεξιά βάζει ψύχραιμα πρώτα την οικονομία, προσπαθεί να αποφύγει το "μένουμε σπίτι", ανακοινώνει οριζόντιες οικονομικές ενισχύσεις σε άγρια καπιταλιστικές δομές (που αν αρρωστήσεις πρέπει να πουλήσεις το σπίτι σου για να νοσηλευτείς) δλδ. αν αρρωστήσεις την πάτησες, αν επιβιώσεις παίρνεις μπόνους.

Λαγουδάκια της παγκόσμιας διακυβέρνησης χοροπηδάνε χαρούμενα γύρω-γύρω.

Αρχίζει να παίζει η διατροφική κρίση και εκεί θα κλάψουμε.

Ήρεμα ρωτάω

Στην παρούσα συγκυρία, που βρισκόμαστε στην φάση της καραντίνας και του περιορισμού της κυκλοφορίας λόγω του COVID-19 ομόψυχα υποκλινόμαστε στους γιατρούς και όλο το νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό που στη μάχη αυτή, βρίσκονται στο μέτωπο και δίνουν την ζωή τους παλεύοντας για χάρη μας.

Ωστόσο το πρόβλημα με την πανδημία, έχει τουλάχιστον άλλες τρεις παραμέτρους που γεννούν ορισμένα ερωτήματα:

Διαβάστε περισσότερα »

Και μετά τι?

Ένα πρόβλημα που σκέφτομαι αυτές τις μέρες είναι το πως οι ασχολίες μου θα είναι δημιουργικές και πως θα έχω ένα μεροκάματο μετά την κρίση του COVID-19 αν επιζήσω.

Δεν έχω κάποια εύκολη απάντηση. 

Ως εκπαιδευτικός βλέπω μία διέξοδο στο να κάνω κάτι που πιθανών να επιβιώσω και όσοι ασχοληθούμε με το e-learning μπορεί πράγματι να είμαστε δημιουργικοί και χρήσιμοι. 

Ως καλλιτέχνης έχω τον φόβο ότι θα περάσουν χρόνια μέχρι τα έργα μου να αποκτήσουν πάλι κάποιο ενδιαφέρον για άλλους, μιας και ο κόσμος θα κοιτάει να επιβιώσει και όχι να στολιστεί. 

Ως μηχανικός θεωρώ ότι πρέπει να σκεφτούμε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο ή κάποιας μορφής διαφορετικές δομές. Με τα σημερινά δεδομένα το μηχανι-λίκι είναι νεκρό και αν δεν υπάρξει κάποια διαφορετική πρόταση ανάπτυξης, δεν υπάρχει περίπτωση να επενδύσει ο οποιοσδήποτε σε ένα μοντέλο που φαίνεται τόσο ευάλωτο και ασταθές.

Η επιστήμη και η τεχνολογία έσωσε πολλές φορές την ανθρωπότητα από προβλεπόμενες συντέλειες του κόσμου (βλ. τελευταίες διαφάνειες σχετικής παρουσίασης) και πρέπει να σκεφτούμε κάτι που να μπορέσει να φέρει μια νέα δημιουργική δυναμική. 

Ίσως με λιγότερη μετακίνηση (βλ. σχετικό άρθρο από την Wasington Post) ίσως πιο αποκεντρωμένο. Κάτι όμως που να δίνει προοπτικές ανάπτυξης, κάτι που αυτήν την στιγμή, για μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι εξαιρετικά ασαφές. 

Είμαι σίγουρος πως το ότι δεν ακούμε ακόμα τις κραυγές αγωνίας για δημιουργία-εργασία, είναι επειδή τις καλύπτουν οι κραυγές αγωνίας για επιβίωση.