Η εργασία: The Function of Money in Water–Energy–Food and Land Nexus υποβλήθηκε στις 16.1.2023 και δημοσιεύθηκε στις 12.3.2023. Παρακάτω ακολουθεί μια εκτενής περίληψη.
Με λίγα λόγια
Το πλέγμα νερού-ενέργειας-τροφίμων και γης αποτελεί βασικό στοιχείο της ευημερίας. Ωστόσο, το νερό η ενέργεια και τα τρόφιμα δεν κατανέμονται ισότιμα και το εμπόριο διανέμει αυτά τα αγαθά.
Το εμπόριο βασίζεται στο χρήμα με το οποίο πραγματοποιούνται οι συναλλαγές, αλλά τα χρήματα είναι απλώς μια σύμβαση και όχι ένα σταθερό μέτρο.
Για να περιορίσουμε την αβεβαιότητα του χρήματος, στην εργασία αυτή χρησιμοποιήσαμε τα στοιχεία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) και της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας κάθε χώρας, προκειμένου να μετατρέψουμε το χρήμα σε σταθερές ενεργειακές μονάδες. Έτσι αν, για παράδειγμα, έχουμε χρήματα σε μια χώρα με φτηνή ενέργεια, είμαστε πλουσιότεροι απ' ότι αν έχουμε τα ίδια χρήματα σε μια χώρα με ακριβή ενέργεια. Για να αξιολογήσουμε το ρόλο του χρήματος στο πλέγμα νερού-ενέργειας και τροφίμων, μετατρέπουμε επίσης όλα του τα στοιχεία, σε ενεργειακές μονάδες.
Διαπιστώνουμε ότι ακόμη και οι πλουσιότερες χώρες αντιμετωπίζουν κρίσιμα ελλείμματα στα τρόφιμα και την ενέργεια. Προσθέτοντας τα χρήματα (ΑΕΠ σε ενεργειακές μονάδες ανά κάτοικο) στο πλέγμα, βλέπουμε ότι το ισοζύγιο γίνεται θετικό και καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το εμπόριο είναι απαραίτητο τόσο για την επιβίωση όσο και για την ευημερία.
Αυτό μπορεί να είναι προφανές, αλλά επί του παρόντος, οι παγκόσμιες γεωπολιτικές συγκρούσεις που χρησιμοποιούν τις οικονομικές κυρώσεις ως εργαλείο, μετασχηματίζουν την παγκόσμια ισορροπία του πλέγματος νερού-ενέργειας και τροφίμων, θέτοντας σε κίνδυνο την παγκόσμια ευημερία.
Ανάλυση
Η γεωργική επανάσταση βασίστηκε στην κατανόηση του πλέγματος Νερού-Ενέργειας και Τροφίμων καθώς οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι περισσότερο νερό (άρδευση) και περισσότερη ενέργεια (χρήση ζώων) σημαίνει περισσότερη τροφή. Eπομένως λιγότερη γη θα μπορούσε να θρέψει περισσότερους ανθρώπους.
Μέσα στο πλέγμα υπάρχουν πολλές αλληλεπιδράσεις: το νερό μπορεί να δώσει ενέργεια (π.χ. υδροηλεκτρική ενέργεια) και να πολλαπλασιάσει την παραγωγή τροφίμων (άρδευση), η περισσότερη ενέργεια παράγει τρόφιμα (αλλά μπορεί να αντλήσει και νερό), τα τρόφιμα μπορούν να θεωρηθούν ως πηγή ενέργειας (για τα ζώα και τους ανθρώπους) ενώ περιέχουν νερό.
Η ανάπτυξη των υποδομών, οι αλληλεπιδράσεις και η διαθεσιμότητα των πηγών του πλέγματος, έχουν διαμορφώσει διαχρονικά την κοινωνική συνοχή και τη διαστρωμάτωση των κοινωνιών.
Αρχετυπικά, οι κοινωνίες χρησιμοποιούν το χρήμα (που είναι ένα αφαιρετικό σύμβολο) για το εμπόριο πραγματικών αγαθών (προϊόντων) αφού το χρήμα είναι κατάλληλο μέσο για τη διαχείριση της πολυπλοκότητας των συναλλαγών. Παράλληλα το χρήμα αποθηκεύει εύκολα το-όποιο πλεόνασμα.
Στην εποχή μας, η οικονομία κινεί τον κόσμο με ένα εξαιρετικά περίπλοκο οικονομικό σύστημα. Ο Tainter θεωρεί ότι η πολυπλοκότητα των κοινωνιών είναι απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξή τους. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα ενός συστήματος περιέχει μια δομική αδυναμία, καθώς μπορεί να φτάσει σε ένα όριο όπου το ίδιο το σύστημα να μην μπορεί να την διαχειριστεί. Επιπλέον, ένα πολύπλοκο σύστημα μπορεί να εμπεριέχει ή να κρύβει δομικές αδυναμίες.
Το νομισματικό σύστημα είναι ένα τυπικά πολύπλοκο σύστημα που αγωνίζεται να κρύψει τις αδυναμίες του. Πλην όμως, το χρήμα θεωρείται σταθερή αξία για την αξιολόγηση αγαθών ή προϊόντων, ακόμη και αν η αξία του αλλάζει κάθε δευτερόλεπτο μέσω τον συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Προκειμένου να αξιολογήσουμε τις σχέσεις του πλέγματος με την ευημερία και να εκτιμήσουμε τον ρόλο του εμπορίου σε αυτό, πρέπει να βρούμε ένα σταθερό μέτρο για να εκφράσουμε όλα τα στοιχεία του πλέγματος αλλά και το ίδιο το χρήμα στην ίδια μονάδα μέτρησης.
Χρησιμοποιώντας ένα στοιχείο του πλέγματος, τα τρόφιμα αντί για τα χρήματα, η αρχαιολογική έρευνα αξιολογεί τον πλούτο με την εκτίμηση του ημερομισθίου σε λίτρα σιταριού (δηλαδή, τα λίτρα σιταριού που μπορούν να αγοραστούν με ένα μεροκάματο). Με τον τρόπο αυτό, μειώνει την υποκειμενικότητα του χρήματος στο βάθος του χρόνου.
Για να περιορίσουμε την υποκειμενικότητα του χρήματος, επιλέξαμε τις ενεργειακές μονάδες αντί για μισθούς σιταριού, καθώς όλα τα στοιχεία του πλέγματος μπορούν να μετατραπούν σε ενέργεια. Τα τρόφιμα εμπορούν να εκφραστούν σε μονάδες ενέργειας, το νερό, το οποίο έχει διάφορες χρήσεις (υγιεινή, άρδευση, ενέργεια), μπορεί να μετατραπεί σε ενεργειακές μονάδες ως η ενέργεια που χρειάζεται η ίδια ποσότητα του νερού για να αφαλατωθεί ενώ εκφράσαμε και το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε ενεργειακές μονάδες χρησιμοποιώντας δεδομένα για τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας της κάθε χώρας.
Για την αξιολόγησή μας επιλέξαμε το 2019, καθώς ήταν το τελευταίο έτος όπου η παγκόσμια ισορροπία φαινόταν να είναι σχετικά σταθερή, πριν από την πανδημία COVID και τις μεγάλες γεωπολιτικές συγκρούσεις.
Η μετατροπή του χρήματος σε ενεργειακές μονάδες είναι σύμφωνη με τον αρχετυπικό ορισμό του κεφαλαίου που βασιζόταν στην ενέργεια. Στους ομηρικούς χρόνους το μέγεθος του κοπαδιού (βόδια ή βοοειδή) σήμαινε τον πλούτο ενός ατόμου. Η μονάδα μέτρησης πλούτου στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν το κεφάλι ενός ζώου (λατινικά: capis), το οποίο μας κληροδότησε τον όρο capital-κεφάλαιο.
Κοιτάζοντας πίσω στην ιστορία, καταλαβαίνουμε ότι το χρήμα είναι ένα εφήμερο σύμβολο. Σήμερα, δεν μπορεί κανείς να αγοράσει αγαθά στην αγορά με ρωμαϊκό δηνάριο ή με ελληνική δραχμή. Ωστόσο, καθώς το χρήμα είναι πολύτιμο σύμβολο, έχει δημιουργηθεί ένας εξαιρετικά περίπλοκος μηχανισμός για τη διανομή, τη δημιουργία και την αποθήκευσή του. Παράλληλα, στην οικονομική βιβλιογραφία, η ασάφεια του είναι διαδεδομένη και οι ορισμοί συχνά κυκλικοί. Για παράδειγμα, ο Spindt λέει ότι "τα χρήματα είναι ό,τι κάνουν τα χρήματα".
Κατ' αντιστοιχία με τον θολό επιστημονικό ορισμό του, το χρήμα έχει διαμορφωθεί διαχρονικά από τους δικούς του κανόνες που περιέχουν ακραία ασάφεια.
Επί του παρόντος, η δομή του χρήματος βασίζεται στις τριτογενείς λειτουργίες του, όπως η πιστωτική βάση και η ρευστότητα, οι οποίες αποτελούν τη βάση λειτουργίας του σύγχρονου κόσμου. Το χρήμα όμως είναι εξαιρετικά ευάλωτο, αφού αυτές οι λειτουργίες στηρίζονται σε διάφορες παραδοχές (π.χ. προβλέψεις και εκτιμήσεις για τα επιτόκια, την πιστοληπτική ικανότητα, τη νομισματική σταθερότητα κ.λπ.) καθεμία από τις οποίες εξαρτάται από τη δυναμική του ταχέως μεταβαλλόμενου κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος.
Ωστόσο, ο ρόλος των χρημάτων είναι πολύ σημαντικός για το πλέγμα νερού-ενέργειας και τροφίμων δεδομένου ότι πρέπει να εφαρμόζονται οικονομίες κλίμακας στην κατασκευή σχετικών υποδομών ή στη διαχείριση της γης, για τις οποίες η διαθεσιμότητα των αναγκαίων επενδύσεων είναι ζωτικής σημασίας.
Συγκρίνοντας το χρήμα με ενεργειακές μονάδες, η μεγάλη εικόνα δείχνει ότι το ετήσιο ΑΕΠ είναι περίπου 7,5 φορές υψηλότερο από την ετήσια κατανάλωση ενέργειας.
 |
ΑΕΠ εκφρασμένο σε τιμές ενέργειας (PJ) που συσχετίζονται με την παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας και την κατανάλωση ενέργειας σε διάφορες χώρες (2019). |
Το παρακάτω σχήμα δείχνει ότι ο λόγος μεταξύ του ΑΕΠ σε ενεργειακές μονάδες προς το ΑΕΠ σε νομισματικές μονάδες είναι υψηλότερο στις χώρες με ενεργειακό πλεόνασμα.
 |
Λόγος του ΑΕΠ εκφρασμένου σε ενεργειακές μονάδες προς το ΑΕΠ σε χρηματικές μονάδες, σε σχέση με το ισοζύγιο της ζήτησης ενέργειας. |
Ο FAO παρέχει στοιχεία για την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων. Οι βάσεις δεδομένων του περιλαμβάνουν ζωοτροφές, απώλειες, σπόρους και άλλες χρήσεις.
Αθροίζοντας τη συνολική κατανάλωση θερμίδων για την ανθρώπινη επιβίωση (που δίνεται επίσης από τον FAO), προκύπτει το παρακάτω διάγραμμα που δείχνει τις διατροφικές ανάγκες και το ισοζύγιο τροφίμων, σε ενεργειακές μονάδες. Η μεγάλη εικόνα είναι ότι το 2019 το ισοζύγιο τροφίμων, εκφρασμένο σε ενεργειακές μονάδες, δείχνει ένα παγκόσμιο πλεόνασμα περίπου 87%!
 |
Ισορροπία των τροφίμων έναντι των αναγκών σε τρόφιμα.
|
Καθώς το πεπτικό σύστημα των ανθρώπων δεν καταναλώνει ενέργεια αλλά τροφή και το σώμα απορροφά λιγότερες από τις συνολικές θερμίδες που είναι διαθέσιμες στα τρόφιμα, το παρακάτω διάγραμμα δείχνει ότι η πραγματική γραμμή ισορροπίας (διακεκομένη γραμμή) είναι η τάση της διαθέσιμης κατανάλωσης τροφίμων που συσχετίζεται με τις πραγματικές ανάγκες και βρίσκεται κάτω από τη γραμμή ισοζυγίου.
 |
Παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων έναντι των αναγκών σε τρόφιμα, εκφρασμένες σε ενεργειακές μονάδες (PJ) σε διάφορες χώρες (2019). |
Οι χώρες που βρίσκονται κάτω από την γραμμή του πραγματικού ισοζυγίου έχουν πλεόνασμα παραγωγής τροφίμων και οι χώρες που βρίσκονται κοντά ή πάνω εξαρτώνται από τις εισαγωγές.
Όσον αφορά την ενέργεια, το πλήρες σύνολο δεδομένων από το our World in Data Energy μας δίνει τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε την παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας και την κατανάλωσή της, η οποία αποτυπώνεται στο παρακάτω σχήμα. Συγκεκριμένα, οι χώρες που βρίσκονται κοντά ή κάτω από τη γραμμή του ισοζυγίου (διακεκομμένη) έχουν πλεόνασμα ενέργειας και οι χώρες που είναι πάνω από την γραμμή ισοζυγίου εξαρτώνται από τις εισαγωγές.
 |
Παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας έναντι κατανάλωσης ενέργειας σε διάφορες χώρες (2019). |
Η μεγάλη εικόνα της παγκόσμιας ενεργειακής ισορροπίας του 2019 παρουσιάζεται στο γράφημα, το οποίο δείχνει τις ανισότητες των ενεργειακών πόρων και αναγκών στο παγκόσμιο ισοζύγιο πηγών ενέργειας.
 |
| Ισοζύγιο ενέργειας συσχετισμένο με την κατανάλωση ενέργειας σε διάφορες χώρες (2019). |
Αξιολογώντας την ισορροπία ανά κάτοικο, παρατηρούμε ένα σχετικό ελάχιστο όριο στις ελείψεις τροφίμων, το οποίο δείχνει ότι τα τρόφιμα αποτελούν προτεραιότητα επιβίωσης για κάθε χώρα. Αντίστοιχο όριο δεν εμφανίζεται στο ενεργειακό ισοζύγιο ανά κάτοικο καθώς οι ενεργειακές ανάγκες εξαρτώνται από το τεχνολογικό επίπεδο, την κλιματική ζώνη ή τις συνήθειες των ανθρώπων.
 |
Ισοζύγιο τροφίμων (ανά κάτοικο). |
 |
| Ενεργειακό ισοζύγιο (ανά κάτοικο). |
Η παραγωγή τροφίμων σε ενεργειακές μονάδες είναι περίπου το ήμισυ της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας ενώ ο FAO εκτιμά ότι το 30% της ενέργειας καταναλώνεται για τη γεωργία. Επισημαίνεται ότι υπάρχει αιτιακή σχέση μεταξύ της κατανάλωσης ενέργειας με το ΑΕΠ και το προσδόκιμο ζωής.
Τα παρακάτω διαγράμματα που αξιολογούν την ανισότητα της κατανομής των πόρων, δείχνουν ότι η βάση της ευημερίας, το νερό, τα τρόφιμα και η ενέργεια δεν κατανέμονται ομοιόμορφα στον κόσμο.
 |
| Ανισότητες στην κατανομή των πόρων. Μερίδιο πόρων ανά 10% του πληθυσμού. Η γκρι γραμμή δείχνει την συνολική ισότητα με συντελεστή Gini ίσο με μηδέν. |
 |
| Ανισότητες στην κατανομή των πόρων. Καμπύλη Lorenz. Η γκρι γραμμή δείχνει συνολική ισότητα με συντελεστή Gini ίσο με μηδέν. |
|
 |
Συντελεστής Gini έναντι των συνολικών διαθέσιμων πόρων
σε μονάδες ενέργειας. |
Το 2019 δεν υπήρξαν μεγάλοι λιμοί. Αφού όλοι οι άνθρωποι είχαν πρόσβαση στα τρόφιμα (συντελεστής ανισότητας Gini 0), βλέπουμε ότι το εμπόριο μείωσε τις ανισότητες παραγωγής τροφίμων που είχαν έναν συντελεστή ανισότητας Gini 0,34. Η μεταβολή του συντελεστή ανισότητας Gini της παραγωγής ενέργειας (Gini 0,63) σε συντελεστή ανισότητας κατανάλωσης ενέργειας (Gini 0,45) δείχνει ότι το εμπόριο μοίρασε στον κόσμο και αυτό το αγαθό.
Καθώς οι ανάγκες ποικίλλουν για κάθε χώρα, οι χώρες πρέπει να πετύχουν θετικό ισοζύγιο, αλλά ακόμη και οι χώρες με τους πλουσιότερους ανθρώπους, έχουν ελλείμματα ενέργειας ή τροφίμων π.χ., στο σχήμα επισημαίνεται το Κουβέιτ (το οποίο έχει έλλειμμα τροφίμων) και το Λουξεμβούργο (το οποίο έχει έλλειμμα ενέργειας). Προσθέτοντας τη δυναμική του χρήματος σε ενεργειακές μονάδες (εξαρτάται από την τιμή της διατιθέμενης ενέργειας στην κάθε χώρα), βλέπουμε ότι τα ελλείμματα αναπληρώνονται και οι χώρες έχουν ένα αθροιστικό πλεόνασμα.
Ωστόσο, το πλεόνασμα αυτό μπορεί να είναι οριακό ή αρνητικό για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες με χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ ή υψηλές τιμές ενέργειας.
 |
| Ισοζύγιο ενέργειας και τροφίμων ανά κάτοικο και το άθροισμα του κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ενεργειακές μονάδες μείον το έλλειμα ενέργειας και τροφίμων (σε απόλυτες τιμές, ανά κάτοικο), έναντι του ΑΕΠ ανά κάτοικο σε μονάδες ενέργειας (2019). |
Συμπεράσματα
Για κάθε είδος αξιολόγηση, απαραίτητη διαδικασία είναι η μετατροπή όλων των στοιχείων που θέλουμε να αξιολογήσουμε στην ίδια μονάδα. Σε αυτή την εργασία επιλέξαμε τις ενεργειακές μονάδες, καθώς μας δίνουν ένα ποσοτικά σταθερό και διαχρονικό μέτρο, σε αντίθεση με την υποκειμενικότητα και την υψηλή μεταβλητότητα της αξίας του χρήματος. Χρησιμοποιώντας ενεργειακές μονάδες, διερευνούμε τους δεσμούς του χρήματος με το πλέγμα νερού-ενέργειας και τροφίμων.
Ενώ παρατηρούμε ότι διάφορες χώρες αντιμετωπίζουν ζητήματα επιβίωσης στο ισοζύγιο των διατιθέμενων πόρων τους, προσθέτοντας τα χρήματα (τη δυναμική του εμπορίου σε ενεργειακές μονάδες), βλέπουμε ότι ο κόσμος βρίσκει σε ένα θετικό πλεόνασμα. Ωστόσο, ο σύγχρονος κόσμος δίνει μεγαλύτερη σημασία στο χρήμα και όχι στην κυκλοφορία του, αγνοώντας ότι, χωρίς τα αγαθά του πλέγματος νερού-ενέργειας και τροφίμων, η ίδια η ύπαρξη των ανθρώπων (και της κοινωνίας) θα τεθεί υπό αμφισβήτηση αμέσως μετά από μια πιθανή κατάρρευση του πλέγματος. Επιπλέον, τονίζουμε ότι τα χρήματα δεν είναι σταθερή αξία και, ως εκ τούτου, υψηλότερο ενεργειακό κόστος σημαίνει λιγότερα χρήματα.
Σύμφωνα με την προσέγγισή μας, αντί να χρησιμοποιούμε συναλαγματικές ισοτιμίες για τη συσχέτιση των νομισμάτων, είναι καλύτερο να συσχετιστούν τα νομίσματα σε μια σταθερή τιμή, ως ενεργειακές μονάδες. Η εύρεση μιας ορθολογικής αξιολόγησης της αξίας του χρήματος, είναι ένας τρόπος διαχείρισης και των γεωπολιτικών συγκρούσεων που ακολουθούνται από την ασάφεια του.
Πρόσφατα γεωπολιτικά γεγονότα οδήγησαν τις χώρες των BRICS να επιταχύνουν τη σύνδεση των νομισμάτων τους δημιουργώντας ένα παράλληλο νομισματικό σύστημα χρησιμοποιώντας ως βάση τον χρυσό. Με άλλα λόγια, οι χώρες των BRICS προσπαθούν να διορθώσουν μία γκάφα με μια άλλη, καθώς είναι δύσκολο να πάρουν μαθήματα από το παρελθόν (π.χ. τον αρχαίο ελληνικό μύθο του Μίδα που περιέγραφε την υποκειμενικότητα της πραγματικής αξίας του χρυσού και πώς ο Μίδας παγιδεύτηκε και λιμοκτονούσε εξ αιτίας του θεϊκού του χαρίσματος που μετέτρεπε τα πάντα σε χρυσό, το οποίο δεν είναι βρώσιμο).
Ο εύκολος τρόπος για να επηρεαστεί η δύναμη του χρήματος είναι οι εμπορικές κυρώσεις. Ένα ενδιαφέρον ιστορικό παράδειγμα είναι η αναστολή του εμπορίου που προκλήθηκε από οικονομικές κυρώσεις, που εφαρμόστηκαν στον οικονομικό πόλεμο της Αυστρίας στη Σερβία (1906-1909) (γνωστό ως «πόλεμος των χοίρων»). Τότε η Αυστρία έκλεισε τα σύνορα στο σερβικό χοιρινό κρέας. Μελλοντικά, αυτό αποδείχθηκε ως αντιπαραγωγικό μέτρο, καθώς η Σερβία βρήκε γρήγορα άλλες εξαγωγικές αγορές.
Σε αντιστοιχία με το πρόφατο παρελθόν, επίκαιρη σχετική έκθεση του ΟΗΕ, υπογραμμίζει τον παγκόσμιο αντίκτυπο των αναστολών στο εμπόριο που προκαλούνται από τις οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία. Σε συνέχεια αυτής της έκθεσης, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, προέτρεψε τους παγκόσμιους ηγέτες να «Δράσουν τώρα για να τερματίσουν την επισιτιστική, ενεργειακή και οικονομική κρίση». Το ίδιο επισημαίνεται σε σχετικές εκθέσεις και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Συζητώντας τις αναστολές των συναλλαγών μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ από γεωπολιτικές συγκρούσεις, ο Brian Moynihan, Διευθύνων Σύμβουλος της Bank of America σημειώνει: «Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθούμε το shadowboxing μεταξύ αυτών των δύο χωρών. Αλλά το καλύτερο πράγμα στον κόσμο είναι να έχουμε ελεύθερο εμπόριο».
Αναφερόμενος στις γεωπολιτικές συγκρούσεις που οδηγούν σε οικονομικές κυρώσεις και προκαλούν περιορισμούς στις εμπορικές συναλλαγές, ο Πέπε Εσκομπάρ τις περιγράφει εξαιρετικά πετυχημένα ως «flirting with mushroom clouds».
Εκτενής ανάλυση, συμπεράσματα και αναφορές
Εκτενής ανάλυση, συμπεράσματα, αναφορές και τεκμηρίωση της ανάρτησης βρίσκονται στην δημοσίευση: Sargentis, G.-F.; Koutsoyiannis, D. The Function of Money in Water–Energy–Food and Land Nexus. Land 2023, 12, 669. https://doi.org/10.3390/land12030669
