Με τον όρο οικοκοινότητες (ecovillages ή ecomunicipallities) νοούνται οι κοινότητες που παρουσιάζουν λόγω της κοινωνικής, οικονομικής και οικολογικής τους οργάνωσης (μεθόδους κατασκευής, λειτουργίας και των δηλωμένων τους στόχων) κάποια σημαντικά διαφοροποιά χαρακτηριστικά από το μέσο όρο των ανθρώπινων κοινοτήτων σε μία ευρύτερη περιοχή προς την κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα τέτοιων κοινοτήτων που έχουν δομηθεί από την αρχή ή αναδομηθεί σε υπάρχουσα υποδομή και τα οποία διατείνονται ότι λειτουργούν ως ισχυρά εναλλακτικά εργαλεία αειφορικής ανάπτυξης. Οικοκοινότητες υπάρχουν πολλές σε όλα τα σημεία του πλανήτη, αλλά το κίνημα των οικοκοινοτήτων που αναπτύχθηκε κυρίως στη Βόρειο Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη, πρόσφατα γνωρίζει μία ραγδαία άνθηση κυρίως ως αντίδραση στις διεθνείς πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις [1].
1.
Ορισμός
Το 1991 ο Robert Gilman δημιούργησε έναν νέο όρο που τείνει να γίνει επίσημος: οικοκοινότητες ή οικοχωριά. Έγινε ευρύτερα αποδεκτός ως μία ακόμα κατηγορία συνειδητής κοινότητας. Ο Gilman όρισε ένα οικοχωριό ως έναν οικισμό όπου:
Το πλήθος των κατοίκων επιτρέπει την υγιή κοινωνική και πολιτική δικτύωση (συνήθως έως 150 άτομα) Υπάρχουν όλες οι βασικές και απαραίτητες δομές για να μπορεί να ζήσει κάποιος άνθρωπος Οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ακίνδυνα ενσωματωμένες στον φυσικό κόσμο Είναι βιώσιμος, δηλαδή συντηρείται από μία υγιή ανθρώπινη ανάπτυξη η οποία μπορεί να συνεχίζεται επιτυχώς στο αόριστο μέλλον, χωρίς επιβλαβείς επιδράσεις στο περιβάλλον Πρέπει να έχει πολλαπλά κέντρα πρωτοβουλιών Οι αρχές στις οποίες βασίζονται οι οικοκοινότητες μπορούν να εφαρμοστούν σε αστικό και υπαίθριο περιβάλλον, όπως επίσης και σε «ανεπτυγμένες» όπως και σε «αναπτυσσόμενες» χώρες. Οι υποστηρικτές των οικοκοινοτήτων συνήθως αναζητούν δομική ανεξαρτησία και όσο το δυνατόν λιγότερο εμπόριο έξω από την οικοπεριοχή τους. Οι υπαίθριες οικοκοινότητες βασίζονται συνήθως σε βιολογική καλλιέργεια, μόνιμη καλλιέργεια (permaculture) καθώς και άλλες πρακτικές που λειτουργούν υπέρ του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας.
Μια οικοκοινότητα βασίζεται συνήθως σε:
«Πράσινο» κεφάλαιο υποδομής
Αυτόνομες κατοικίες για την ελαχιστοποίηση του οικολογικού ίχνους
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Μόνιμη καλλιέργεια (permaculture)
Διάφορες μορφές υποστηρικτικής κοινότητας και κοινοτικών πρακτικών
Ο κεντρικός σκοπός πολλών οικοκοινοτήτων είναι να αποτελέσουν παράδειγμα βιώσιμου οικισμού, δηλαδή τα περισσότερα πράγματα που χρειάζονται να παράγονται εκεί επί μονίμου βάσεως
Η οργάνωση μιας οικοκοινότητας στηρίζεται σε έναν ελάχιστο «κώδικα ηθικής» και το τελικό αποτέλεσμα έχει χαρακτηρισθεί ως οικοαναρχισμός (ή οικολογική αναρχία) [1]:
Αγορά από τα ίδια τα μέλη ώστε να ενισχυθεί η τοπική οικονομία Τοπική παραγωγή και διάθεση του φαγητού
Περιορισμός της υπερκατανάλωσης αγαθών Συναινετική λήψη αποφάσεων
Σεβασμός της διαφορετικότητας του κάθε ατόμου
Το πρώτο οικο-χωριό στην Εύβοια
Ένα νέο πιλοτικό πρόγραμμα για την δημιουργία του πρώτου εθελοντικού χωριού στην Ελλάδα άρχισε να κατασκευάζεται στο όρος Τελαίθριο στην Εύβοια. Τα πρώτα σπίτια του χωριού κατασκευάζονται από εθελοντές και οι κάτοικοι που θα ζουν σε αυτό θα παράγουν προϊόντα για τις ανάγκες όλης της κοινότητας. Θα υπάρχουν γεωδαιτικοί θόλοι για κοινές χρήσεις που θα αφορούν τις τέχνες, την εκπαίδευση, τα εργαστήρια και τις ιατρικές υπηρεσίες. Σε έναν μεγάλο κήπο του χωριού θα καλλιεργηθούν οπωροκηπευτικά και άλλα προϊόντα για τις ανάγκες των κατοίκων. Στόχος είναι η κοινωνία του χωριού να μοιράζεται όλους τους πόρους [2].
Εγχείρημα Τελαίθριον. Δημιουργία του πρώτου οικοχωριού.
Το εγχείρημα Τελαίθριον έχει ως στόχο τη δημιουργία της πρώτης, απόλυτα αναγκαίας, οίκο-κοινότητας στην Ελλάδα η οποία θα λειτουργήσει ως πρότυπο αυτάρκειας, υγιών και αρμονικών συνθηκών ζωής με σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες και στο οικοσύστημα, ανανεώσιμες πηγές για ενέργεια, καθαρά και αποτελεσματικά μέσα μεταφοράς, συνεχής έρευνα και εκπαίδευση σε όλα τα σχετικά θέματα και τεχνολογίες, τα οποία θα είναι διαθέσιμα προς όλους [3].
Πρωτοβουλία για «πράσινο» χωριό
ΑΠΕ: ψηφίστηκε και επί των άρθρων το νομοσχέδιο
ΑΠΕ: η ανάπτυξη δικτύων αποτελεί προτεραιότητα
ΑΠΕ: ένα βήμα πιο κοντά στην Ενεργειακή Επανάσταση Φωτοβολταικό πάρκο στο Σιδηρόκαστρο
Στα «σκαριά» βρίσκεται και η κατασκευή οικισμού με σπίτια, τα οποία θα είναι φτιαγμένα από φυσικό υλικό και με ενέργεια από τον ήλιο και τον άνεμο. Πρωτοπόρος της ιδέας είναι ο Κώστας Κοντομάνος, ο οποίος εδώ και μερικά χρόνια μαζί με το Στέλιο Γκαγκάρα, ξεκίνησαν τη δόμηση σπιτιών χρησιμοποιώντας μια πανάρχαια τεχνική με πηλό, άχυρο και άμμο, που τώρα ονομάζεται τεχνική cob. Υποψήφιες γι αυτό το εγχειρημα είναι δύο εκτάσεις στον Κίσσαβο και στο Πήλιο.
Με βάση το πρόγραμμα «Ζωή», θα δημιουργηθεί ένα χωριό βασισμένο στη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και στη συνεταιριστική οικονομία. Τα σπίτια θα είναι αποκλειστικά κατασκευασμένα από φυσικά υλικά, πέτρα, πηλό, άχυρο και ξύλο. Θα απουσιάζει παντελώς το τσιμέντο και τα βιομηχανικά υλικά από τους δρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους.
Στόχος της εν λόγω πρωτοβουλίας, είναι να χρησιμοποιηθούν απλές μηχανικές τεχνικές για την ενεργειακή λειτουργία του χωριού, που θα λειτουργούν με τη δύναμη της φύσης. Στις προτεραιότητες του οικοχωριού, θα συμπεριλαμβάνεται και η ανακύκλωση, καθώς τα οικιακά απορρίμματα θα ανακυκλώνονται πλήρως.
Επίσης, στα σχέδια του προγράμματος «Ζωή» προβλέπεται η μόνιμη εγκατάσταση κατοίκων στο χωριό, ώστε μακροπρόθεσμα να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός «ζωντανού» οικισμού, μοναδικού στην Ευρώπη. Πολλά από τα σπίτια θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τουριστικά καταλύματα. Οι επισκέπτες θα μπορούν να συμμετέχουν στη βιολογική καλλιέργεια της γης και στην αξιοποίηση των φυσικών μορφών ενέργειας.
Σύμφωνα με τον κ. Κοντομάνο: «Η δημιουργία πρότυπου οικολογικού χωριού έχει στόχο να αναλωθούν όσο το δυνατόν λιγότεροι φυσικοί και οικονομικοί πόροι για να φτιαχτεί, αλλά και να λειτουργεί με το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος, να εξασφαλίζει ποιότητα ζωής στους κατοίκους του και να είναι οικονομικά και ενεργειακά αυτόνομο» [4].
Συμπεράσματα
Σε πολλές περιπτώσεις η στάση και η φιλοσοφία τέτοιων κοινοτήτων έχει διατυπωθεί ως ο αντίποδας πολλών χαρακτηριστικών μίας σύνθετης πραγματικότητας όπως αυτής της σημερινής μορφής του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη και του σύγχρονου καπιταλισμού. Οι κάτοικοι τέτοιων κοινοτήτων έχουν συνειδητές θέσεις σε σχέση με την υπερκατανάλωση αγαθών, τη διατροφική και ενεργειακή αυτονομία, την τοπικότητα και την παγκοσμιότητα, τον σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος.
Ορισμός
Το 1991 ο Robert Gilman δημιούργησε έναν νέο όρο που τείνει να γίνει επίσημος: οικοκοινότητες ή οικοχωριά. Έγινε ευρύτερα αποδεκτός ως μία ακόμα κατηγορία συνειδητής κοινότητας. Ο Gilman όρισε ένα οικοχωριό ως έναν οικισμό όπου:
Το πλήθος των κατοίκων επιτρέπει την υγιή κοινωνική και πολιτική δικτύωση (συνήθως έως 150 άτομα) Υπάρχουν όλες οι βασικές και απαραίτητες δομές για να μπορεί να ζήσει κάποιος άνθρωπος Οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ακίνδυνα ενσωματωμένες στον φυσικό κόσμο Είναι βιώσιμος, δηλαδή συντηρείται από μία υγιή ανθρώπινη ανάπτυξη η οποία μπορεί να συνεχίζεται επιτυχώς στο αόριστο μέλλον, χωρίς επιβλαβείς επιδράσεις στο περιβάλλον Πρέπει να έχει πολλαπλά κέντρα πρωτοβουλιών Οι αρχές στις οποίες βασίζονται οι οικοκοινότητες μπορούν να εφαρμοστούν σε αστικό και υπαίθριο περιβάλλον, όπως επίσης και σε «ανεπτυγμένες» όπως και σε «αναπτυσσόμενες» χώρες. Οι υποστηρικτές των οικοκοινοτήτων συνήθως αναζητούν δομική ανεξαρτησία και όσο το δυνατόν λιγότερο εμπόριο έξω από την οικοπεριοχή τους. Οι υπαίθριες οικοκοινότητες βασίζονται συνήθως σε βιολογική καλλιέργεια, μόνιμη καλλιέργεια (permaculture) καθώς και άλλες πρακτικές που λειτουργούν υπέρ του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας.
Μια οικοκοινότητα βασίζεται συνήθως σε:
«Πράσινο» κεφάλαιο υποδομής
Αυτόνομες κατοικίες για την ελαχιστοποίηση του οικολογικού ίχνους
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Μόνιμη καλλιέργεια (permaculture)
Διάφορες μορφές υποστηρικτικής κοινότητας και κοινοτικών πρακτικών
Ο κεντρικός σκοπός πολλών οικοκοινοτήτων είναι να αποτελέσουν παράδειγμα βιώσιμου οικισμού, δηλαδή τα περισσότερα πράγματα που χρειάζονται να παράγονται εκεί επί μονίμου βάσεως
Η οργάνωση μιας οικοκοινότητας στηρίζεται σε έναν ελάχιστο «κώδικα ηθικής» και το τελικό αποτέλεσμα έχει χαρακτηρισθεί ως οικοαναρχισμός (ή οικολογική αναρχία) [1]:
Αγορά από τα ίδια τα μέλη ώστε να ενισχυθεί η τοπική οικονομία Τοπική παραγωγή και διάθεση του φαγητού
Περιορισμός της υπερκατανάλωσης αγαθών Συναινετική λήψη αποφάσεων
Σεβασμός της διαφορετικότητας του κάθε ατόμου
Το πρώτο οικο-χωριό στην Εύβοια
Ένα νέο πιλοτικό πρόγραμμα για την δημιουργία του πρώτου εθελοντικού χωριού στην Ελλάδα άρχισε να κατασκευάζεται στο όρος Τελαίθριο στην Εύβοια. Τα πρώτα σπίτια του χωριού κατασκευάζονται από εθελοντές και οι κάτοικοι που θα ζουν σε αυτό θα παράγουν προϊόντα για τις ανάγκες όλης της κοινότητας. Θα υπάρχουν γεωδαιτικοί θόλοι για κοινές χρήσεις που θα αφορούν τις τέχνες, την εκπαίδευση, τα εργαστήρια και τις ιατρικές υπηρεσίες. Σε έναν μεγάλο κήπο του χωριού θα καλλιεργηθούν οπωροκηπευτικά και άλλα προϊόντα για τις ανάγκες των κατοίκων. Στόχος είναι η κοινωνία του χωριού να μοιράζεται όλους τους πόρους [2].
Εγχείρημα Τελαίθριον. Δημιουργία του πρώτου οικοχωριού.
Το εγχείρημα Τελαίθριον έχει ως στόχο τη δημιουργία της πρώτης, απόλυτα αναγκαίας, οίκο-κοινότητας στην Ελλάδα η οποία θα λειτουργήσει ως πρότυπο αυτάρκειας, υγιών και αρμονικών συνθηκών ζωής με σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες και στο οικοσύστημα, ανανεώσιμες πηγές για ενέργεια, καθαρά και αποτελεσματικά μέσα μεταφοράς, συνεχής έρευνα και εκπαίδευση σε όλα τα σχετικά θέματα και τεχνολογίες, τα οποία θα είναι διαθέσιμα προς όλους [3].
Πρωτοβουλία για «πράσινο» χωριό
ΑΠΕ: ψηφίστηκε και επί των άρθρων το νομοσχέδιο
ΑΠΕ: η ανάπτυξη δικτύων αποτελεί προτεραιότητα
ΑΠΕ: ένα βήμα πιο κοντά στην Ενεργειακή Επανάσταση Φωτοβολταικό πάρκο στο Σιδηρόκαστρο
Στα «σκαριά» βρίσκεται και η κατασκευή οικισμού με σπίτια, τα οποία θα είναι φτιαγμένα από φυσικό υλικό και με ενέργεια από τον ήλιο και τον άνεμο. Πρωτοπόρος της ιδέας είναι ο Κώστας Κοντομάνος, ο οποίος εδώ και μερικά χρόνια μαζί με το Στέλιο Γκαγκάρα, ξεκίνησαν τη δόμηση σπιτιών χρησιμοποιώντας μια πανάρχαια τεχνική με πηλό, άχυρο και άμμο, που τώρα ονομάζεται τεχνική cob. Υποψήφιες γι αυτό το εγχειρημα είναι δύο εκτάσεις στον Κίσσαβο και στο Πήλιο.
Με βάση το πρόγραμμα «Ζωή», θα δημιουργηθεί ένα χωριό βασισμένο στη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και στη συνεταιριστική οικονομία. Τα σπίτια θα είναι αποκλειστικά κατασκευασμένα από φυσικά υλικά, πέτρα, πηλό, άχυρο και ξύλο. Θα απουσιάζει παντελώς το τσιμέντο και τα βιομηχανικά υλικά από τους δρόμους και τους κοινόχρηστους χώρους.
Στόχος της εν λόγω πρωτοβουλίας, είναι να χρησιμοποιηθούν απλές μηχανικές τεχνικές για την ενεργειακή λειτουργία του χωριού, που θα λειτουργούν με τη δύναμη της φύσης. Στις προτεραιότητες του οικοχωριού, θα συμπεριλαμβάνεται και η ανακύκλωση, καθώς τα οικιακά απορρίμματα θα ανακυκλώνονται πλήρως.
Επίσης, στα σχέδια του προγράμματος «Ζωή» προβλέπεται η μόνιμη εγκατάσταση κατοίκων στο χωριό, ώστε μακροπρόθεσμα να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός «ζωντανού» οικισμού, μοναδικού στην Ευρώπη. Πολλά από τα σπίτια θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τουριστικά καταλύματα. Οι επισκέπτες θα μπορούν να συμμετέχουν στη βιολογική καλλιέργεια της γης και στην αξιοποίηση των φυσικών μορφών ενέργειας.
Σύμφωνα με τον κ. Κοντομάνο: «Η δημιουργία πρότυπου οικολογικού χωριού έχει στόχο να αναλωθούν όσο το δυνατόν λιγότεροι φυσικοί και οικονομικοί πόροι για να φτιαχτεί, αλλά και να λειτουργεί με το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος, να εξασφαλίζει ποιότητα ζωής στους κατοίκους του και να είναι οικονομικά και ενεργειακά αυτόνομο» [4].
Συμπεράσματα
Σε πολλές περιπτώσεις η στάση και η φιλοσοφία τέτοιων κοινοτήτων έχει διατυπωθεί ως ο αντίποδας πολλών χαρακτηριστικών μίας σύνθετης πραγματικότητας όπως αυτής της σημερινής μορφής του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη και του σύγχρονου καπιταλισμού. Οι κάτοικοι τέτοιων κοινοτήτων έχουν συνειδητές θέσεις σε σχέση με την υπερκατανάλωση αγαθών, τη διατροφική και ενεργειακή αυτονομία, την τοπικότητα και την παγκοσμιότητα, τον σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος.
