Η εργασία μας «A Review of the Energy Policy in Greece in the Last 50 Years and Its Implications for Prosperity» στο Clean Energy and Sustainability, υποβλήθηκε στις 5.10.2024 και δημοσιεύθηκε μετά τις αναθεωρήσεις στις 28.11.2024.
Στην εργασία αυτή αναδεικνύουμε ότι η ενέργεια είναι θεμελιώδης πόρος για την συγκρότηση των ανθρώπινων κοινωνιών, και η διαθεσιμότητά της είναι ένα ουσιαστική για την ευημερία τους. Σε προηγούμενη εργασία μας, είχαμε δείξει ότι η κατανάλωσης ενέργειας συσχετίζεται με τo ΑΕΠ ανά κάτοικο και το προσδόκιμο ζωής. Στην πρόσφατη ενεργειακή κρίση του 2023, ο «Economist», έβγαλε το αντίστοιχο συμπέρασμα διαπιστώνοντας ότι: «η ακριβή ενέργεια μπορεί να σκότωσε περισσότερους Ευρωπαίους από τον COVID-19 τον περασμένο χειμώνα».
Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μια έντονη συζήτηση στην Ελλάδα σχετικά με την αυξανόμενη τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας και την ενεργειακή φτώχεια. Ωστόσο, στη δημόσια συζήτηση, απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στην ιστορική χρονοσειρά της τιμής της kWh.
Στη δεκαετία του 1950, μόνο ένα μικρό μερίδιο του πληθυσμού της Ελλάδας είχε πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια καθώς η χώρα έβγαινε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο. Το βιοτικό επίπεδο ήταν εν γένει σε προβιομηχανικό επίπεδο.
Το Βασιλικό Διάταγμα με το οποίο ιδρύθηκε η ΔΕΗ, αναφέρεται στο άρθρο 3: Η ΔΕΗ θα καθορίζει τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας που πουλάει με στόχο, αφενός, οι τιμές να είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερες και αφετέρου να επιτρέπει την πραγματοποίηση εσόδων υψηλότερων από το κόστος, που θα προσδιορίζονται με βάσει τις υγιείς οικονομικές αρχές
Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν για την τιμή της kWh για ένα τυπικό νοικοκυριό (με μέση κατανάλωση ενέργειας) στην Ελλάδα 1968-2023 παρουσιάζονται αποπληθωρισμένα στο παρακάτω διάγραμμα (οι πηγές και οι σχετικές αναφορές στο πλήρες κείμενο της εργασίας). Αξιοσημείωτες είναι οι χαμηλές τιμές κατά τη δεκαετία 2000–2010 και οι αυξημένες τιμές στη συνέχεια.
Η σύγκριση του ΑΕΠ ανά κάτοικο και της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας ανά κάτοικο στην Ελλάδα αποκαλύπτει μια σχέση μεταξύ των δύο. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται ότι από το 1970 μέχρι το 2008, υπάρχει σαφής ανοδική τάση του ΑΕΠ ανά κάτοικο και της κατανάλωσης ενέργειας ανά κάτοικο, υποδηλώνοντας οικονομική ανάπτυξη κατά την περίοδο αυτή. Η ύφεση το 2009, σηματοδότησε σημείο καμπής και απεικονίζεται από μια πτωτική τάση τόσο του ΑΕΠ ανά κάτοικο όσο και της κατανάλωσης ενέργειας ανά κάτοικο.
Η αναλογία του κόστους της ενέργειας ανά κάτοικο προς το ΑΕΠ ανά κάτοικο φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα 4 (ο yy΄άξονας είναι σε λογαριθμική κλίμακα). Αυτό το διάγραμμα δείχνει ότι το '70 η ενέργεια ήταν πανάκριβη και κόστιζε ~20% του ΑΕΠ ανά κάτοικο.
Η συμβολή των διαφορετικών πηγών ενέργειας, δηλαδή του λιγνίτη, του φυσικού αερίου των φωτοβολταϊκών και των ανεμογεννητριών, στο ενεργειακό μείγμα απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα.
Κατά την περίοδο από το 1990 έως το 1999, ο λιγνίτης αντιπροσώπευε περίπου το 70% του ενεργειακού μείγματος. Η ΔΕΗ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, προσαρμοζόμενη στις τεχνολογικές εξελίξεις και αξιοποιώντας οικονομίες κλίμακας. Η καμπύλη που απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα δείχνει ότι, όσο αυξάνονταν η παραγόμενη ενέργεια από λιγνίτη, παρατηρούνταν μείωση στις τιμές της ενέργειας.
Αυτή η ευθυγράμμιση υποδηλώνει ότι η ΔΕΗ αξιοποίησε στρατηγικά την τεχνολογική πρόοδο και τις οικονομίες κλίμακας για τη βελτιστοποίηση της παραγωγής ενέργειας, τονίζοντας τη αρχική της δέσμευση να παρέχει οικονομικά προσιτή ενέργεια. Με αυτή τη στρατηγική επιτεύχθηκε η ενεργειακή προσιτή τιμή με τη χρήση των εγχώριων πόρων για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών.
Δύο σημαντικές αλλαγές στον ενεργειακό τομέα της Ελλάδας καθώς εισέρχεται στη νέα χιλιετία ήταν: η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ και η διαδικασία «απανθρακοποίησης».
Αυτές οι δύο διαδικασίες ωστόσο, δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα, καθώς έχουν εμπλέξει τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σε διαφορετικό βαθμό. Η πρώτη, η ιδιωτικοποίηση της εθνικής ενεργειακής υποδομής, υπογραμμίζει μια αλλαγή οπτικής, αντιμετωπίζοντας την ενέργεια ως προϊόν και όχι ως δημόσιο αγαθό, κάτι που είχε επιπτώσεις στη δυναμική της αγοράς. Η δεύτερη, η προσπάθεια για την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα, αναφέρεται στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι γνωστές ως καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Η προσπάθεια απανθρακοποίησης σηματοδοτεί μια δέσμευση στις τεχνολογίες των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταϊκών, αντανακλώντας μια τάση προς μείωση της εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αλλά ενώ οι οικονομίες κλίμακας ευνόησαν τη χρήση λιγνίτη, που τα δεδομένα δείχνουν ότι οδήγησε σε φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια, με την αλλαγή πολιτικής και την μαζική εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών παρατηρείται η αντίστροφη τάση. Όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα, όσο περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από την αιολική και την ηλιακή ενέργεια και όσο περισσότερο μπαίνουν στο ενεργειακό μίγμα, η ηλεκτρική ενέργεια γίνεται όλο και πιο ακριβή.
Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται και αλλού, όπως στην Καλιφόρνια, η οποία πρωτοστατεί στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών στις Ηνωμένες Πολιτείες . Ως αποτέλεσμα, οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην Καλιφόρνια είναι πολύ υψηλότερες από τον εθνικό μέσο όρο των ΗΠΑ.
Αυτό το φαινόμενο απαιτεί μια βαθύτερη ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν τη δυναμική του κόστους του ρεύματος που προκύπτει από την αιολική και την ηλιακή ενέργεια. Μπορεί να οφείλεται στην πολυπλοκότητα της ενσωμάτωσης τους σε υπάρχουσες ενεργειακές υποδομές, στην ανάγκη για συμπληρωματικές τεχνολογίες για την αντιμετώπιση ζητημάτων διαλείπουσας περιόδου (έργα ενεργειακής αποθήκευσης) ή στην χρηματιστηριακή ενεργειακή τιμολογιακή πολιτική και την δυναμική της αγοράς που επηρεάζει τις τιμές.
Η αντιμετώπιση αυτής της φαινομενικής ασυμφωνίας μεταξύ των προσδοκιών (υπήρχε η αίσθηση ότι ο ήλιος και ο αέρας είναι δωρεάν) και του παρατηρούμενου κόστους (αυξάνεται η τιμή όσο περισσότερα φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες βάζουμε στο ενεργειακό μίγμα) είναι απαραίτητη για την κατανόηση του ρόλου των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταϊκών στην διαμόρφωση της τιμής του ρεύματος.
Όσον αφορά τις ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά, είχαν ήδη τεθεί κάποια επιπλέον ερωτήματα: (α) για την επιρροή τους στο πλέγμα νερού-ενέργειας και τροφίμων (β) για τις μεταβολές που προκαλούν στο τοπίο και (γ) για τη στοχαστική δυναμική της παραγωγής ενέργειας (σταθερότητα του ενεργειακού δικτύου).
Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν, είχαν ως αποτέλεσμα σημαντική αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, μια τάση που είναι εμφανής σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2023 όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Ο μέσο κόστος της τιμής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ το 2002 ήταν 0,21 €/kWh ενώ το 2023 ήταν 0,27 €/kWh (αύξηση 19%). Το μέσο κόστος της τιμής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα το 2002 ήταν 0,11 €/kWh ενώ το 2023 ήταν 0,23 €/kWh (αύξηση 109%). Εάν αυτές οι μεταβολές τιμών εξεταστούν με την οπτική και της χαμηλότερης αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού λόγω των μεταβολών του πληθωρισμού των τελευταίων ετών, η επιρροή της αύξησης της τιμής της ενέργειας στην κοινωνική ευημερία είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Η ανάλυση των δεδομένων για την παραγωγή, κατανάλωση και τιμή της ενέργειας, αποτελεί ένδειξη για το ότι οι φιλοδοξίες της σύγχρονης οικονομικής σκέψης που σχετίζονται με την ενέργεια (χαρακτηρίζονται και ως «πράσινες»), η μετατροπή της ενέργειας από αγαθό σε εμπόρευμα με την απελευθέρωση της αγοράς, η εισαγωγή του φυσικού αερίου για την αντικατάσταση των εγχώριων ορυκτών καυσίμων και η ταχεία ανάπτυξη των ανεμογεννητριών και των φωτοβολταϊκών, συνέβαλλαν σε σημαντικές αυξήσεις του ενεργειακού κόστους και μείωση της κοινωνικής ευημερίας.
Στα τέλη του 20ου αιώνα η ευημερία αυξήθηκε καθώς το ενεργειακό κόστος μειώνονταν σταθερά αλλά αυτοί οι παράγοντες αντέστρεψαν τις τάσεις που υπήρχαν, θέτοντας υπό διαπραγμάτευση την ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία του 21ου αιώνα.
Υ.Γ.
Το πλήρες κείμενο με τις σχετικές αναφορές: Sargentis G.-F.; Ioannidis R.; Mamassis N.; Zoukos V.; Koutsoyiannis D. A Review of the Energy Policy in Greece in the Last 50 Years and Its Implications for Prosperity. Clean Energy and Sustainability 2024, 2, 10021. https://doi.org/10.70322/ces.2024.10021
Άλλες αναρτήσεις για την ίδια εργασία:
- Δημήτρης Κουτσογιάννης: Οι τιμές της ενέργειας στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια: Απ' την ακμή στην παρακμή https://klimath.substack.com/p/50
- Αντώνης Χριστοφίδης: Οι τιμές του ηλεκτρισμού τα τελευταία 50 χρόνια https://elephants.gr/p/50
